Hướng dẫn từng bước giải đề số 2 thi HSG Văn lớp 12

Đề thi học sinh giỏi môn Ngữ văn lớp 12 luôn đòi hỏi thí sinh phải có kiến thức vững vàng, khả năng cảm thụ sâu sắc và tư duy lập luận chặt chẽ. Trong đó, đề số 2 là một trong những đề được đánh giá cao về độ phức tạp và chiều sâu nội dung. Việc nắm vững cách làm và phương pháp triển khai sẽ giúp học sinh đạt điểm cao, thể hiện được năng lực viết và phân tích văn học của mình.

Đề số 2

Phần I. Đọc hiểu (4 điểm)

Đọc đoạn trích sau:

“Có những ngày tôi không dám soi gương
Sợ ánh mắt mình trong đó
Lặng lẽ buồn như lá rơi cuối ngõ
Không gió mà bay...”
(Nguyễn Phong Việt)

Câu 1: Xác định tâm trạng của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ.

Câu 2: Biện pháp tu từ nào được sử dụng trong câu thơ cuối? Tác dụng?

Câu 3: Anh/chị hiểu như thế nào về hình ảnh “không gió mà bay”?

Câu 4: Qua đoạn thơ, hãy nêu suy nghĩ của anh/chị về sự cô đơn trong đời sống hiện đại.

Phần II. Làm văn (6 điểm)

Câu 1 (2 điểm): Viết đoạn văn (200 chữ) bàn về vai trò của sự thấu hiểu trong mối quan hệ giữa người với người.

Câu 2 (4 điểm): Phân tích nhân vật người đàn bà hàng chài trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa (Nguyễn Minh Châu) để làm rõ quan điểm nghệ thuật “nghệ thuật vị nhân sinh” của nhà văn.

Hướng dẫn làm đề số 2

Phần I. Đọc hiểu (4 điểm)

Câu 1: Xác định tâm trạng của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ (1.0 điểm)

Gợi ý trả lời:
Tâm trạng của nhân vật trữ tình là buồn bã, cô đơn, trống trải và có phần mất phương hướng. Nhân vật không dám đối diện với chính mình, né tránh ánh mắt trong gương vì sợ nhìn thấy nỗi buồn thẳm sâu trong tâm hồn.

Câu 2: Biện pháp tu từ được sử dụng trong câu thơ cuối? Tác dụng? (1.0 điểm)

Gợi ý trả lời:

• Biện pháp tu từ: Nghịch lý – “Không gió mà bay”
• Tác dụng: Tạo nên một hình ảnh bất thường và đặc biệt, diễn tả nỗi buồn sâu sắc đến mức có thể khiến chiếc lá cũng tự rơi mà không cần gió. Điều này gợi lên cảm giác trống rỗng, lặng lẽ và cô đơn tột độ trong tâm hồn nhân vật trữ tình.

Câu 3: Anh/chị hiểu như thế nào về hình ảnh “không gió mà bay”? (1.0 điểm)

Gợi ý trả lời:

“Không gió mà bay” là hình ảnh tượng trưng cho nỗi buồn tự thân, không cần tác động bên ngoài cũng đủ để khiến tâm hồn “lay động” và sụp đổ. Nó cho thấy sự mỏng manh của cảm xúc, sự tự tổn thương và trạng thái tinh thần quá nhạy cảm của con người trong những khoảnh khắc cô đơn.

Câu 4: Nêu suy nghĩ về sự cô đơn trong đời sống hiện đại (1.0 điểm)

Gợi ý trả lời:

Trong xã hội hiện đại, con người tuy sống giữa đông đúc và kết nối liên tục qua mạng xã hội, nhưng lại dễ rơi vào cảm giác lạc lõng, không được thấu hiểu. Sự cô đơn không chỉ đến từ việc thiếu người bên cạnh mà còn do thiếu sự chia sẻ thật lòng, sự kết nối cảm xúc. Điều đó khiến con người ngày càng thu mình, sống khép kín và dễ bị tổn thương.

Phần II. Làm văn (6 điểm)

Câu 1 (2 điểm): Viết đoạn văn 200 chữ bàn về vai trò của sự thấu hiểu trong mối quan hệ giữa người với người

Gợi ý dàn ý:

Mở đoạn: Giới thiệu vấn đề: Trong các mối quan hệ, sự thấu hiểu đóng vai trò như “chiếc cầu nối” giữa các tâm hồn.

Thân đoạn

• Thấu hiểu là khả năng nhìn nhận, lắng nghe và cảm thông với cảm xúc, suy nghĩ của người khác.
• Giúp giảm mâu thuẫn, tăng sự gắn bó, xây dựng niềm tin trong các mối quan hệ: gia đình, bạn bè, đồng nghiệp,...
• Trong xã hội hiện đại, thấu hiểu càng cần thiết để xoa dịu những áp lực, cô đơn, giúp con người cảm thấy được chia sẻ và yêu thương.

Kết đoạn: Mỗi người hãy học cách lắng nghe và đồng cảm để cùng nhau xây dựng một xã hội gắn kết, nhân văn hơn.

Lưu ý: Viết đoạn văn có luận điểm rõ ràng, lập luận hợp lý, tránh kể lể dài dòng, phải đảm bảo đúng hình thức đoạn văn nghị luận 200 chữ.

Câu 2 (4 điểm): Phân tích người đàn bà hàng chài để làm rõ quan điểm “nghệ thuật vị nhân sinh” của Nguyễn Minh Châu

Gợi ý dàn ý chi tiết:

Mở bài

Giới thiệu tác phẩm Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu – tác phẩm thể hiện rõ quan điểm “nghệ thuật vị nhân sinh”.

Dẫn vào nhân vật người đàn bà hàng chài – hình tượng tiêu biểu phản ánh chiều sâu nhân sinh.

Thân bài

Giới thiệu chung về quan điểm “nghệ thuật vị nhân sinh”

Nghệ thuật chân chính không chỉ để ca ngợi cái đẹp mà còn phải phục vụ con người, khám phá và giải quyết những vấn đề của đời sống.

Hình tượng người đàn bà hàng chài thể hiện tư tưởng ấy:

• Ngoại hình xấu xí, lam lũ, gắn với cuộc sống đói nghèo và khổ cực.
• Là nạn nhân của bạo lực gia đình nhưng không hề yếu đuối.
• Có chiều sâu nội tâm, giàu đức hy sinh: cam chịu đòn roi để các con được sống trong một gia đình đầy đủ.
• Không trách chồng, không than thân mà thể hiện một tấm lòng bao dung, giàu lòng vị tha và nhân hậu.

Qua nhân vật này, Nguyễn Minh Châu muốn gửi gắm điều gì?

• Nghệ thuật cần đi vào hiện thực đời sống, không chỉ nhìn thấy cái đẹp bề ngoài (như bức ảnh nghệ thuật) mà phải hiểu chiều sâu của số phận con người.
• Khẳng định cái nhìn nhân đạo và trách nhiệm của người nghệ sĩ đối với cuộc đời.

Kết bài

Khẳng định người đàn bà hàng chài là hiện thân tiêu biểu của quan điểm “nghệ thuật vị nhân sinh”.

Gợi suy nghĩ về trách nhiệm của nghệ sĩ và cả người đọc: cần nhìn đời bằng trái tim yêu thương, thấu cảm.

Việc ôn luyện kỹ lưỡng và nắm chắc hướng dẫn làm đề số 2 trong đề thi học sinh giỏi Văn lớp 12 không chỉ giúp học sinh tự tin hơn khi làm bài mà còn rèn luyện tư duy, khả năng trình bày logic và cảm thụ văn học sâu sắc. Hy vọng với những chia sẻ trên, các bạn sẽ có thêm hành trang vững vàng để chinh phục thành công kỳ thi quan trọng này.