Hướng dẫn soạn bài Viết bài văn nghị luận phân tích một tác phẩm văn học (truyện) Ngữ văn 9 tập 1 Kết nối tri thức chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về bài học này.

Trong bài học trước, chúng ta đã tìm hiểu vẻ đẹp của truyện truyền kỳ và truyện thơ Nôm, và ở những lớp trước, chúng ta đã tiếp xúc với nhiều tác phẩm truyện hiện đại. Phần Viết của bài học này sẽ giúp bạn nắm vững cách viết một bài văn nghị luận phân tích tác phẩm truyện. Qua đó, bạn sẽ củng cố kiến thức về thể loại này và tiếp tục rèn luyện kỹ năng phân tích văn học.

Yêu cầu

• Giới thiệu tổng quan về tác phẩm cần phân tích, bao gồm tên tác phẩm, tác giả, và thể loại. Đồng thời, nêu cảm nhận chung của bạn về tác phẩm để người đọc có cái nhìn tổng quát.
• Làm rõ chủ đề và thông điệp chính của tác phẩm, giải thích những ý tưởng và nội dung quan trọng mà tác phẩm muốn truyền tải.
• Phân tích các đặc điểm nghệ thuật nổi bật của tác phẩm, như cách xây dựng cốt truyện, xây dựng nhân vật, kỹ thuật kể chuyện, và cách sử dụng không gian và thời gian. Đặc biệt chú ý đến ngôn ngữ của người kể chuyện, cũng như đối thoại và độc thoại của nhân vật.
• Triển khai các luận điểm một cách rõ ràng và có tổ chức. Sử dụng lý lẽ và bằng chứng từ tác phẩm để hỗ trợ và làm sáng tỏ quan điểm của bạn.
• Đánh giá ý nghĩa và giá trị của tác phẩm, giúp người đọc hiểu được tầm quan trọng và ảnh hưởng của tác phẩm trong văn học.

Phân tích bài viết tham khảo

Văn bản “Nốt nhạc trầm trên đỉnh non cao”

1. Giới thiệu và nhận xét khái quát về tác phẩm

• Nguyễn Thành Long (1925 – 1991) là một nhà văn nổi tiếng với các tác phẩm truyện ngắn và bút ký, để lại dấu ấn sâu đậm trong văn học Việt Nam.
• Lặng lẽ Sa Pa là một trong những tác phẩm nổi bật của ông. Truyện không chỉ hấp dẫn nhờ vào tình huống độc đáo và nhân vật được xây dựng với sự lý tưởng hóa, mà còn vì không khí thơ mộng và những thông điệp sâu sắc mà nó truyền tải.

2. Phân tích nội dung và chủ đề của tác phẩm

Chủ đề 1: Sự cống hiến và hy sinh âm thầm của những con người lao động bình dị

Nhân vật anh thanh niên là hình mẫu điển hình của sự cống hiến không màng danh lợi. Anh làm việc chăm chỉ và tận tụy mà không cần sự công nhận hay khen ngợi từ người khác. Sự hy sinh của anh cho thấy tầm quan trọng của những công việc tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại có ảnh hưởng lớn lao.

Chủ đề 2: Giới hạn của nghệ thuật trước thực tại cuộc sống

Nhân vật ông họa sĩ thể hiện quan điểm về giới hạn của nghệ thuật trong việc phản ánh cuộc sống. Dù nghệ thuật có thể ghi lại những khoảnh khắc đẹp, nhưng không thể diễn tả hết sự phong phú và sâu sắc của đời thực. Sự bất lực này làm nổi bật những thách thức mà nghệ thuật phải đối mặt khi cố gắng truyền tải bản chất của cuộc sống.

3. Phân tích những đặc sắc về hình thức nghệ thuật của tác phẩm

Nghệ thuật kể chuyện độc đáo:

• Tình huống truyện bất ngờ: Tác phẩm mở ra với những tình huống không ngờ, tạo sự lôi cuốn và giữ sự quan tâm của người đọc.
• Nghệ thuật tạo dựng không khí: Nguyễn Thành Long tài tình trong việc xây dựng không khí của câu chuyện, qua cách mô tả cảnh vật và tâm trạng nhân vật, làm cho không khí truyện trở nên chân thực và cảm động hơn.
• Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Nhân vật trong truyện được xây dựng với những đặc điểm rõ rệt và tính cách độc đáo, góp phần làm nổi bật các chủ đề và thông điệp của tác phẩm.

4. Khẳng định giá trị và ý nghĩa của tác phẩm

• Lặng lẽ Sa Pa không chỉ là một truyện ngắn tiêu biểu của Nguyễn Thành Long mà còn là một tác phẩm có giá trị lâu dài. Nó mang lại những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc và đáng nhớ cho người đọc.
• Sức hấp dẫn và ý nghĩa của tác phẩm vẫn còn nguyên vẹn, tiếp tục thu hút và chinh phục độc giả đến tận hôm nay, chứng minh giá trị bền bỉ của nó trong nền văn học.

Thực hành viết theo các bước

1. Trước khi viết

a. Lựa chọn đề tài

Khi học Ngữ văn cấp Trung học cơ sở, bạn đã được tiếp xúc với nhiều loại tác phẩm như truyện truyền kỳ, truyện thơ Nôm, và truyện ngắn hiện đại. Để viết một bài phân tích tốt, đầu tiên bạn nên chọn một tác phẩm mà bạn cảm thấy hứng thú và muốn tìm hiểu sâu hơn. Bạn có thể chọn phân tích toàn bộ tác phẩm hoặc chỉ tập trung vào một đoạn trích hay một khía cạnh đặc sắc của nó.

Nếu bạn chọn các tác phẩm truyện thơ Nôm, thường có dung lượng dài, hãy chọn những đoạn trích có khả năng thể hiện đầy đủ nội dung và ý nghĩa của tác phẩm. Ví dụ, với Truyện Kiều, bạn có thể phân tích đoạn miêu tả vẻ đẹp của chị em Thúy Kiều, đoạn thề nguyền của Kiều với Kim Trọng, đoạn Kiều ở lầu Ngưng Bích, hoặc đoạn Thúc Sinh từ biệt Thúy Kiều.

Đối với các tác phẩm truyện truyền kỳ hoặc truyện ngắn hiện đại có dung lượng vừa phải, bạn có thể phân tích toàn bộ tác phẩm hoặc tập trung vào một khía cạnh tiêu biểu. Ví dụ, bạn có thể chọn phân tích bi kịch của người phụ nữ trong Chuyện người con gái Nam Xương hoặc hình tượng các cô gái thanh niên xung phong trong truyện ngắn Những ngôi sao xa xôi.

b. Tìm ý

Khi viết bài phân tích một tác phẩm truyện, bạn có thể thực hiện theo các bước sau để xác định và phát triển ý tưởng cho bài viết:

• Xác định chủ đề và nội dung: Bước đầu tiên là hiểu rõ chủ đề và nội dung chính của tác phẩm hoặc đoạn trích. Xem xét thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm và cách mà câu chuyện hoặc đoạn trích truyền tải ý nghĩa đó. Phân tích các yếu tố như tình huống, nhân vật, và các bài học cuộc sống có thể giúp bạn hiểu sâu hơn về chủ đề của tác phẩm.
• Phân tích đặc điểm nghệ thuật: Tiếp theo, hãy tìm hiểu các yếu tố nghệ thuật nổi bật của tác phẩm. Đối với truyện truyền kỳ, chú ý đến cốt truyện, cách xây dựng nhân vật, không gian và thời gian trong tác phẩm, cũng như các chi tiết quan trọng và tác dụng của chúng. Đối với truyện thơ Nôm, tập trung vào sự kết hợp giữa yếu tố tự sự và yếu tố trữ tình. Trong truyện ngắn hiện đại, hãy chú ý đến ngôi kể, cốt truyện, ngôn ngữ, và các kỹ thuật kể chuyện đặc trưng. Bạn không cần phân tích tất cả các yếu tố nghệ thuật mà nên tập trung vào những điểm nổi bật và đặc trưng nhất để làm rõ.
• Đánh giá giá trị và ý nghĩa của tác phẩm: Cuối cùng, sau khi phân tích các yếu tố của tác phẩm, hãy nêu rõ giá trị và ý nghĩa của nó. Điều này bao gồm việc làm nổi bật thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt và giá trị nghệ thuật của tác phẩm, cũng như tầm ảnh hưởng của nó đối với người đọc.

c. Lập dàn ý

Để viết một bài phân tích tác phẩm truyện hiệu quả, bạn cần xây dựng dàn ý rõ ràng và hợp lý. Dưới đây là cách tổ chức dàn ý để giúp bài viết của bạn mạch lạc và dễ hiểu:

Mở bài:

• Nêu rõ tên tác phẩm, tên tác giả và thể loại của tác phẩm.
• Đưa ra nhận xét sơ lược về tác phẩm và những điểm nổi bật mà bạn sẽ phân tích trong bài viết.

Thân bài:

Phân tích nội dung và chủ đề:

• Phản ánh xã hội và cuộc sống: Xem xét cách tác phẩm thể hiện các vấn đề xã hội, cuộc sống và con người.
• Hình tượng nhân vật: Phân tích các nhân vật chính, đặc điểm và số phận của họ trong tác phẩm.
• Tư tưởng và cảm xúc của tác giả: Xác định thông điệp mà tác giả muốn truyền đạt và cảm xúc được thể hiện trong tác phẩm.
• Bằng chứng và lý lẽ: Sử dụng các chi tiết từ tác phẩm để minh họa và chứng minh những điểm bạn phân tích.

Phân tích nghệ thuật:

• Cốt truyện: Xem xét cách cấu trúc câu chuyện và sự phát triển của các sự kiện.
• Ngôi kể: Phân tích cách ngôi kể ảnh hưởng đến cách câu chuyện được truyền đạt.
• Tình huống và nhân vật: Đánh giá cách các tình huống được xây dựng và nhân vật được phát triển trong tác phẩm.
• Ngôn ngữ, không gian và thời gian: Phân tích cách sử dụng ngôn ngữ, bối cảnh không gian và thời gian để tạo ra hiệu quả nghệ thuật.
• Bằng chứng và lý lẽ: Cung cấp ví dụ cụ thể để làm rõ những yếu tố nghệ thuật của tác phẩm và tác dụng của chúng.

Kết bài:

Đánh giá sự quan trọng và giá trị của tác phẩm đối với người đọc. Nêu rõ lý do tác phẩm vẫn có sức hút và ý nghĩa trong bối cảnh hiện tại.

2. Viết bài

Hãy viết bài dựa trên dàn ý đã chuẩn bị, nhưng linh hoạt điều chỉnh nội dung nếu cần để phù hợp với hướng phân tích của bạn.

Đảm bảo yêu cầu của bài nghị luận phân tích tác phẩm văn học:

• Tổ chức các luận điểm rõ ràng: Phân chia bài viết thành các luận điểm hợp lý và trình bày chúng một cách mạch lạc. Mỗi luận điểm cần được giải thích và minh chứng bằng các lý lẽ và bằng chứng cụ thể từ tác phẩm, tránh việc chỉ kể lại nội dung.
• Tập trung vào điểm nổi bật của tác phẩm: Nhấn mạnh những đặc điểm nổi bật của tác phẩm để làm rõ giá trị và sự độc đáo của nó. Tạo điểm nhấn cho bài viết bằng cách làm nổi bật những yếu tố quan trọng, giúp người đọc hiểu sâu hơn về ý nghĩa và sự đặc sắc của tác phẩm.

Bài mẫu tham khảo

Truyện thơ Nôm, một sản phẩm nghệ thuật độc đáo của dân tộc Việt Nam, đã chứng tỏ được sức hút và giá trị qua nhiều thế hệ. Trong thể loại này, tác phẩm “Lục Vân Tiên” của Nguyễn Đình Chiểu nổi bật như một biểu tượng của tinh thần anh hùng và đạo đức cao quý. Đặc biệt, đoạn trích “Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga” không chỉ thể hiện tài năng của nhà thơ mà còn lôi cuốn người đọc bởi những phẩm chất đáng quý của nhân vật chính.

Đoạn trích bắt đầu với cảnh Lục Vân Tiên đối đầu với nhóm cướp hung hãn. Dù chỉ trang bị một cành cây làm gậy, chàng vẫn dũng cảm xông vào giữa bọn cướp đông đảo, khẳng định sự chính nghĩa và quyết tâm không khoan nhượng với cái ác:

“Vân Tiên ghé lại bên đàng,
Bẻ cây làm gậy nhắm làng xông vô.”

Những câu thơ mô tả trận chiến không cân sức giữa một bên là Lục Vân Tiên và bên kia là hàng chục tên cướp vũ trang đầy đủ. Mặc dù tình thế khó khăn, nhưng nhờ sự gan dạ và tài nghệ của mình, Lục Vân Tiên đã chiến thắng:

“Phong Lai chẳng kịp trở tay,
Bị Tiên một gậy thác rày thân vong.”

Qua những miêu tả này, Nguyễn Đình Chiểu không chỉ khắc họa cuộc chiến khốc liệt mà còn thể hiện phẩm chất anh hùng của Lục Vân Tiên. Chàng không chỉ đánh bại bọn cướp mà còn thể hiện sự dũng mãnh vượt trội so với kẻ thù.

Sau trận chiến, Lục Vân Tiên gặp Kiều Nguyệt Nga, người mà chàng vừa cứu khỏi tay bọn cướp. Kiều Nguyệt Nga, dù là một tiểu thư quý tộc, tỏ lòng biết ơn chân thành và muốn báo đáp ân nhân:

“Dẹp rồi lũ kiến chòm ong,
Hỏi: ‘Ai than khóc ở trong xe nầy?’”

Kiều Nguyệt Nga là một hình mẫu của phẩm hạnh và lễ độ. Mặc dù nàng đang gặp khó khăn và không có nhiều của cải để tặng, nàng vẫn chân thành bày tỏ lòng cảm kích và mong muốn báo đáp:

“Trước xe quân tử tạm ngồi,

Xin chi tiện thiếp lạy rồi sẽ thưa.”

Nàng coi việc báo đáp ân nhân là trách nhiệm của mình, dù biết rằng công ơn của Lục Vân Tiên quá lớn để có thể đền đáp bằng vật chất.

Đáp lại lòng biết ơn của Kiều Nguyệt Nga, Lục Vân Tiên khiêm tốn từ chối sự báo đáp. Chàng cho rằng hành động cứu giúp người khác là một nghĩa vụ chứ không phải để nhận lại:

“Vân Tiên nghe nói liền cười,
Làm ơn há dễ trông người trả ơn.”

Theo Lục Vân Tiên, hành động anh hùng không phải để nhận phần thưởng, mà là để bảo vệ công lý và làm điều đúng đắn. Quan điểm này của chàng phản ánh một triết lý nhân văn sâu sắc: hành động vì điều tốt không nên có mong đợi phần thưởng cá nhân.

Đoạn trích “Lục Vân Tiên đánh cướp, cứu Kiều Nguyệt Nga” không chỉ nổi bật với tài năng nghệ thuật của Nguyễn Đình Chiểu mà còn truyền tải những thông điệp về lòng dũng cảm và nhân nghĩa. Qua hình tượng Lục Vân Tiên và Kiều Nguyệt Nga, tác phẩm không chỉ ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp mà còn khuyến khích con người hướng đến cái thiện, tránh xa cái ác. Những giá trị này vẫn luôn có ý nghĩa trong xã hội hiện đại.

3. Chỉnh sửa bài viết

• Đọc kỹ bài viết và so sánh với yêu cầu phân tích tác phẩm và dàn ý đã lập. Đảm bảo rằng tất cả các yêu cầu và điểm quan trọng đều được đáp ứng.
• Giới thiệu tác giả và tác phẩm: Nếu bài viết chưa đầy đủ phần giới thiệu tác giả và tác phẩm (hoặc đoạn trích), hãy bổ sung thông tin cơ bản về tác giả và bối cảnh tác phẩm để làm rõ ngữ cảnh.
• Rà soát phân tích nội dung: Đảm bảo phân tích chủ đề và các yếu tố nghệ thuật của tác phẩm rõ ràng và chính xác. Nếu phần này còn mơ hồ hoặc chưa đủ sâu, hãy điều chỉnh để làm rõ ý tưởng và ý nghĩa của tác phẩm.
• Xem xét các yếu tố nghệ thuật: Kiểm tra cách bạn phân tích các yếu tố nghệ thuật như hình ảnh, nhân vật, và phong cách viết. Đảm bảo rằng các phân tích của bạn cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách những yếu tố này đóng góp vào toàn bộ tác phẩm.
• Kiểm tra tính logic: Đảm bảo rằng các luận điểm và bằng chứng được trình bày một cách hợp lý và liên kết với nhau.
• Tạo sự mạch lạc: Sắp xếp các phần trong bài viết theo một trình tự hợp lý để người đọc dễ dàng theo dõi và hiểu bài viết.
• Kiểm tra lỗi chính tả: Rà soát kỹ lưỡng để sửa chữa mọi lỗi chính tả và ngữ pháp.

Hướng dẫn soạn bài Viết bài văn nghị luận phân tích một tác phẩm văn học (truyện) Ngữ văn 9 tập 1 Kết nối tri thức trong bài viết dưới đây sẽ giúp bạn phân tích, tìm hiểu và cảm nhận bài học một cách toàn diện nhất.