Hướng dẫn soạn bài Viết bài nghị luận về vai trò của văn học đối với tuổi trẻ Ngữ văn 12 tập 1 Cánh diều chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về bài học này.

Định hướng

1.1. Ở Bài 4, các em đã được hướng dẫn viết bài nghị luận về những chủ đề liên quan đến lối sống, hoài bão, khát vọng và sự cống hiến của tuổi trẻ. Trong bài này, chúng ta sẽ tập trung vào cách viết một bài nghị luận về vai trò của văn học đối với tuổi trẻ.

Vấn đề trọng tâm của bài văn là phân tích và làm sáng tỏ vai trò của văn học trong việc nuôi dưỡng đời sống tinh thần, cũng như cách mà văn học góp phần bồi đắp phẩm chất và nhân cách của người đọc, đặc biệt là đối với thế hệ trẻ. Để viết bài nghị luận này, các em cần trả lời các câu hỏi sau:

• Văn học là gì?
• Văn học ảnh hưởng như thế nào đến đời sống tâm hồn và sự phát triển phẩm chất, nhân cách của con người nói chung, đặc biệt là tuổi trẻ?
• Tại sao văn học lại có tác động như vậy?
• Trong tương lai, khi khoa học và công nghệ phát triển mạnh mẽ, và văn hóa nghe nhìn có thể lấn át văn hóa đọc, liệu văn học có còn giữ được vai trò và tác dụng của mình không?

Thực tế, có nhiều cách khác nhau để đưa ra vấn đề tùy thuộc vào yêu cầu của đề văn. Dưới đây là một vài ví dụ về các đề văn thuộc dạng nghị luận về vai trò của văn học đối với tuổi trẻ:

• Đề 1: Thơ văn và việc bồi dưỡng tâm hồn thế hệ trẻ.
• Đề 2: Bàn luận về một tác phẩm đã làm thay đổi cuộc sống của bạn.
• Đề 3: Văn học góp phần phát triển trí tưởng tượng của tuổi trẻ như thế nào?

1.2. Để viết bài nghị luận về vai trò của văn học đối với tuổi trẻ, các em cần lưu ý những điều sau:

• Xem lại các ý đã nêu ở Bài 4, mục 1. Định hướng (trang 127 – 128). Đây là bước quan trọng giúp các em hệ thống lại kiến thức cơ bản và cách thức tiếp cận vấn đề.
• Chuẩn bị tư liệu liên quan đến vấn đề trọng tâm cần bàn luận. Tư liệu này có thể bao gồm các tác phẩm thơ, văn, những bằng chứng từ cuộc sống, các câu danh ngôn và kiến thức lý luận văn học. Việc chuẩn bị kỹ lưỡng sẽ giúp bài viết trở nên thuyết phục và sâu sắc hơn.
• Xác định rõ thái độ và tình cảm khi bàn luận về vấn đề đã nêu. Các em cần thể hiện quan điểm cá nhân, kết hợp với việc vận dụng kiến thức và trải nghiệm của mình để bài viết có tính cá nhân hóa và độc đáo hơn.

Thực hành

2.1. Thực hành viết theo các bước

Bài tập: Từ kinh nghiệm đọc sách của bản thân, hãy viết bài văn bàn luận về vai trò của tác phẩm văn học đối với cá nhân em.

a) Chuẩn bị

• Đọc kỹ các nội dung đã nêu ở mục 1. Định hướng, để hiểu rõ đề bài và các thông tin quan trọng trước khi viết, như: trọng tâm vấn đề, kiểu văn bản, phạm vi bàn luận,…
• Xác định tác phẩm văn học đã để lại ấn tượng sâu sắc nhất trong quá trình học tập của em. Hãy nhớ lại nội dung chính của tác phẩm đó.

b) Tìm ý và lập dàn ý

Để tìm ý cho bài viết, em có thể đặt ra các câu hỏi sau:

• Tác phẩm đó là gì? Nội dung chính của tác phẩm là gì? Hình thức nghệ thuật của tác phẩm có gì đặc biệt?
• Tác phẩm đã để lại ấn tượng sâu đậm trong tâm hồn em như thế nào?
• Tại sao tác phẩm đó lại có tác động mạnh mẽ đến em?
• Tác phẩm đó đã thay đổi nhận thức, hành động, suy nghĩ, tình cảm của em ra sao?

Lập dàn ý cho bài viết bằng cách chọn lọc và sắp xếp các ý theo bố cục ba phần: mở bài, thân bài, và kết bài.

c) Viết

Dựa vào dàn ý đã chuẩn bị, viết bài văn hoặc đoạn văn theo yêu cầu, đảm bảo rằng bài viết có sự liên kết chặt chẽ và thể hiện rõ ràng quan điểm của em.

Bài mẫu tham khảo:

Tác phẩm văn học là sự phản ánh tinh túy của tâm hồn người nghệ sĩ. Mỗi tác phẩm là tiếng nói riêng của tác giả, mang đến những giá trị và bài học sâu sắc. Đối với em, truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu là một tác phẩm như vậy.

“Chiếc thuyền ngoài xa” không chỉ là bức tranh hiện thực đa sắc, mà còn ẩn chứa câu chuyện về những số phận con người. Tác phẩm gây ấn tượng mạnh mẽ với em bởi những giá trị nghệ thuật đặc sắc, đặc biệt là nghệ thuật xây dựng tình huống truyện tài tình. Tác giả đã tạo ra những nghịch lý và éo le, từ đó khắc họa rõ nét tính cách, tư tưởng và cái nhìn đời của nhân vật.

Nhân vật trong truyện được Nguyễn Minh Châu xây dựng sinh động và chân thực. Hình ảnh người đàn bà làng chài với làn da ngăm đen, thân hình rắn rỏi, và người chồng hung bạo được miêu tả qua những hành động, lời nói giản dị nhưng sâu sắc. Những chi tiết này phản ánh chân thực cuộc sống khắc nghiệt của những con người ngày đêm vật lộn mưu sinh trên biển cả.

Bút pháp tả thực của Nguyễn Minh Châu khiến em ấn tượng sâu sắc. Hình ảnh bạo lực trong truyện được miêu tả chi tiết đến mức ám ảnh, phản ánh một cách sống động cuộc sống đầy đau thương của những người lao động nghèo. Những cảnh đời ấy vẫn tồn tại trong thực tế, nơi mà hậu quả của chiến tranh còn đọng lại không chỉ về vật chất mà còn về tinh thần.

Tác phẩm cũng đặc biệt thu hút em bởi khả năng tái hiện cuộc sống một cách chân thực và sâu sắc. Cảnh bạo lực gia đình, người chồng đánh vợ như thể đánh súc vật, đã gây ấn tượng mạnh mẽ. Nếu như trước đó, nghệ sĩ Phùng bị cuốn hút bởi vẻ đẹp huyền ảo của “cảnh đắt trời cho,” thì giờ đây, bức tranh ấy đã bị nhuốm màu đau khổ và bất hạnh. Sự đối lập này khiến em không khỏi suy nghĩ về cái đẹp và sự thật trong cuộc sống.

Điều khiến em không thể quên là quyết định của người đàn bà làng chài khi chịu đựng những trận đòn tàn nhẫn. Sự nhẫn nhục của bà, dù bị đánh đập, không hề kêu la hay chống trả, tạo nên một nghịch lý đau lòng. Đây là minh chứng rõ ràng cho những gì mà người ngoài cuộc như Đẩu và Phùng không thể hiểu được – những trải nghiệm đau thương của một cuộc đời gắn bó với biển cả.

Tác phẩm đã giúp em có cái nhìn sâu sắc hơn về cuộc sống. Nó nhắc nhở rằng không phải lúc nào vẻ ngoài cũng phản ánh đúng bản chất, và trước khi phán xét bất cứ điều gì, ta cần phải hiểu rõ từ nhiều góc độ. Con người vốn phức tạp và đa chiều, nên cần có cái nhìn toàn diện để nhận ra bản chất thực sự.

Nguyễn Minh Châu đã mang đến một truyện ngắn giàu nhận thức và giá trị sống, khám phá những nghịch lý đời thường. Đọc truyện, em cảm thấy nhói đau cho những số phận con người trong cuộc sống mưu sinh vất vả. Tác phẩm đã giúp em nhận ra rằng kiến thức sách vở chỉ là một phần nhỏ so với thực tế phức tạp và muôn màu.

Tác phẩm cũng khơi dậy trong em lòng thương cảm và sự sẻ chia với những người phải sống trong hoàn cảnh khó khăn, bị dồn nén bởi đau đớn cả về thể xác và tinh thần. Từ đó, em học được cách trân trọng những giá trị nhân văn cao quý trong cuộc sống.

Mỗi tác phẩm văn học đều mang trong mình một ánh sáng nhiệm màu, chiếu rọi vào tâm hồn, nuôi dưỡng cảm xúc. Ánh sáng ấy len lỏi vào mọi ngóc ngách của cuộc đời, làm cho cuộc sống trở nên đẹp đẽ và ý nghĩa hơn.

d) Kiểm tra và chỉnh sửa

• Sau khi viết xong bài văn hoặc đoạn văn, hãy đọc lại và so sánh với các nội dung đã đề ra ở từng bước để đảm bảo bài viết đáp ứng đầy đủ yêu cầu.
• Tham khảo các hướng dẫn kiểm tra và chỉnh sửa đã được nêu trong Bài 1, phần Viết, mục d (trang 39-40) để điều chỉnh bài viết của mình cho chính xác và hoàn thiện hơn.

2.2. Rèn luyện kỹ năng viết: Diễn đạt và trình bày bài văn nghị luận

a) Cách thức

Để hoàn thành tốt một bài văn nghị luận, sau khi đã xác định và sắp xếp các ý tưởng, bạn cần biết cách diễn đạt và trình bày chúng thành những câu văn cụ thể. Một bài văn hay không chỉ cần có ý tưởng sâu sắc, mới mẻ và phù hợp với yêu cầu của đề bài mà còn phải được diễn đạt và trình bày bằng ngôn từ, câu văn chính xác, sinh động, truyền cảm và thuyết phục.

Để diễn đạt và trình bày đúng cách, người viết cần lưu ý những yêu cầu sau:

• Lời văn nghị luận cần đảm bảo tính chặt chẽ và chuẩn xác; tránh sử dụng từ ngữ sáo rỗng, lối viết khoa trương, khoe chữ hay đưa ra những đánh giá cực đoan. Hạn chế sử dụng hình ảnh hoặc từ cảm thán một cách tràn lan và thiếu kiểm soát.
• Hình thức trình bày cần tuân theo bố cục ba phần rõ ràng (mở bài, thân bài, kết bài), các luận điểm được sắp xếp hợp lý. Đảm bảo tính thẩm mỹ trong bài viết như: chữ viết rõ ràng, không sai chính tả, không tẩy xóa; và trích dẫn phải đúng quy cách. Đồng thời, chú ý khắc phục các lỗi thường gặp như dùng từ không chính xác, đặt câu sai ngữ pháp, thiếu logic, đứt đoạn trong mạch liên kết hoặc lặp lại ý tưởng.

b) Bài tập

Chỉ ra lỗi diễn đạt trong hai đoạn văn sau đây được trích từ bài làm của học sinh và nêu cách sửa.

(1) Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải là một tác phẩm nghệ thuật, bằng lối sử dụng từ ngữ tinh tế, rõ ràng, những từ gợi tả, gợi cảm, từ láy và điệp từ hòa cùng với nhịp thơ vui cho ta thấy một bức tranh mùa xuân thật đẹp trong bức tranh ấy chứa đựng cả tấm lòng, tình cảm của tác giả.

(2) Tuy Nguyễn Du xuất thân từ tầng lớp quyền quý. Cha và anh trai ông đều làm quan to trong triều. Bản thân ông cũng từng tham gia bộ máy cai trị phong kiến. Trong những năm loạn lạc, ông có điều kiện sống gần dân, nếm trải đủ mùi cay đắng. Vì thế, ông rất đồng cảm với người dân cùng khổ.

Gợi ý trả lời:

(1) Các lỗi diễn đạt trong đoạn văn và cách sửa:

• Lỗi logic: Đoạn văn mở đầu bằng nhận định “tác phẩm nghệ thuật” mà không chỉ rõ đặc điểm gì của tác phẩm, khiến câu văn thiếu tính cụ thể. Để rõ ràng hơn, cần thêm từ như “độc đáo” hoặc “đặc sắc” và dùng dấu chấm để tách vế câu. Sửa thành: “Bài thơ ‘Mùa xuân nho nhỏ’ của Thanh Hải là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Bằng lối…”
• Lỗi thiếu từ ngữ và dấu câu: “Điệp từ” cần được diễn đạt đầy đủ hơn thành “biện pháp điệp từ” và thêm dấu phẩy để ngắt câu hợp lý. Sửa thành: “những từ gợi tả, gợi cảm, từ láy và biện pháp điệp từ, hòa cùng với nhịp thơ vui…”
• Lỗi dùng từ: “Nhịp thơ vui” không chính xác, cần thay bằng “nhịp điệu vui tươi”. Sửa thành: “hòa cùng với nhịp điệu vui tươi…”
• Lỗi dấu câu: Cần dùng dấu chấm để ngắt câu cho rõ ràng hơn. Sửa thành: “bức tranh mùa xuân thật đẹp. Trong bức tranh ấy…”

(2) Các lỗi diễn đạt trong đoạn văn và cách sửa:

• Lỗi dùng sai quan hệ từ: Cụm “Tuy…nhưng” không được sử dụng đúng cách. Cần bỏ từ “tuy” để làm câu rõ ràng hơn.
• Lỗi sử dụng dấu câu: Đoạn văn có sự ngắt câu không hợp lý khi dùng dấu chấm. Cần thay dấu chấm bằng dấu phẩy để nối ý cho liền mạch. Sửa thành: “Nguyễn Du xuất thân từ tầng lớp quyền quý, cha và anh trai ông đều làm quan to trong triều.”

Với những hướng dẫn soạn bài Viết bài nghị luận về vai trò của văn học đối với tuổi trẻ Ngữ văn 12 tập 1 Cánh diều chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của bài học này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.