Hướng dẫn soạn bài Tây Tiến – Cánh diều lớp 12 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Chuẩn bị

Yêu cầu: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 124)

• Ôn lại kiến thức ngữ văn về thơ tự do và thơ trữ tình.
• Tìm hiểu về tác giả Quang Dũng, binh đoàn Tây Tiến, và hoàn cảnh sáng tác bài thơ “Tây Tiến” qua các nguồn tài liệu, sách, báo, Internet, v.v.
• Đọc trước bài thơ “Tây Tiến” và lưu ý đến việc thể hiện giọng điệu phù hợp với nội dung và cảm xúc của bài thơ.

Gợi ý trả lời:

Kiến thức ngữ văn về thơ tự do và thơ trữ tình:

• Thơ tự do: Đây là thể loại thơ không bị ràng buộc bởi những quy tắc chặt chẽ về số dòng, số chữ, hay số vần. Thơ tự do cho phép tác giả thoải mái thể hiện cảm xúc và ý tưởng của mình, phản ánh cách nhìn nghệ thuật mới mẻ và độc đáo.
• Thơ trữ tình: Đặc trưng của thơ trữ tình là biểu hiện rõ ràng cảm xúc cá nhân, với ngôn ngữ giàu hình ảnh và gợi cảm. Thơ trữ tình thể hiện tình cảm sâu sắc và phong phú qua từng câu chữ, ngữ điệu, và biện pháp tu từ.

Về tác giả Quang Dũng (1921-1988):

• Tên khai sinh: Bùi Đình Diệm.
• Quê quán: Làng Phượng Trì, huyện Đan Phượng, Hà Tây, Hà Nội.
• Phong cách sáng tác: Thơ của Quang Dũng nổi bật với chất lãng mạn, phong phú và tài hoa. Lời thơ của ông thường mang đến sự lạc quan, yêu đời, thể hiện một tâm hồn tự do và phóng khoáng.
• Tác phẩm tiêu biểu: “Mây đầu ô” (1986), “Bài thơ sông Hồng” (1956), “Rừng biển quê hương” (1957), “Hồi kí làng Đồi đánh giặc” (1976),…

Về binh đoàn Tây Tiến:

• Binh đoàn Tây Tiến được thành lập vào năm 1947, trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Đặc điểm nổi bật của đơn vị này là hầu hết các chiến sĩ là học sinh, sinh viên tình nguyện tham gia kháng chiến, mang trong mình sức trẻ, nhiệt huyết và sự hồn nhiên.

Hoàn cảnh ra đời của bài thơ “Tây Tiến”:

• Bài thơ “Tây Tiến” được sáng tác khi Quang Dũng phải rời đơn vị cũ và được điều động sang một đơn vị khác. Trong nỗi nhớ về đơn vị cũ Tây Tiến, ông đã viết nên bài thơ này, gửi gắm tâm tư và tình cảm sâu sắc dành cho những đồng đội cũ.

Đọc hiểu

Nội dung chính: Bài thơ khắc họa hình ảnh người lính trong kháng chiến chống Pháp, vừa lãng mạn, vừa kiên cường bất khuất, qua những gian khổ, thiếu thốn mà họ đã trải qua. Dù khó khăn, họ vẫn quyết tâm hy sinh vì Tổ quốc. Với ngôn từ chân thực và trữ tình, tác giả đã tạo nên hình tượng người lính Tây Tiến vừa gần gũi, vừa đầy hào hùng.

Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 124)

Chú ý nét đặc sắc của khung cảnh thiên nhiên và hình ảnh người lính trên nền bối cảnh thiêng liêng đó.

Gợi ý trả lời:

• Khung cảnh thiên nhiên: Vùng đất Tây Bắc hiện lên với vẻ đẹp hùng vĩ, uy nghiêm nhưng cũng đầy dữ dội. Các câu thơ miêu tả sương núi dày đặc, những dốc núi hiểm trở, và sự hoang sơ, bí ẩn của núi rừng đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên đầy thách thức.
• Hình ảnh người lính: Trên nền thiên nhiên hiểm trở ấy, hình ảnh những người lính Tây Tiến hiện lên đầy kiên cường. Dù mệt mỏi sau chặng đường hành quân dài, họ vẫn không lùi bước, tiếp tục tiến về phía trước với tinh thần dũng cảm và quyết tâm thực hiện nhiệm vụ.

Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 125)

Chú ý hình ảnh thiên nhiên và tâm trạng con người.

Gợi ý trả lời:

• Hình ảnh thiên nhiên: Khung cảnh thiên nhiên giờ đây trở nên ấm áp và lung linh hơn nhờ ngọn đuốc rừng thắp sáng trong đêm văn nghệ. Không chỉ có hình ảnh mà còn có âm thanh của tiếng khèn mang đậm linh hồn núi rừng. Khung cảnh Mộc Châu với sương phủ tạo nên một bức tranh sông nước miền Tây Bắc đầy thơ mộng và huyền ảo.
• Tâm trạng con người: Niềm vui và hạnh phúc của các chiến sĩ trong đêm hội liên hoan được thể hiện rõ ràng, dù ngắn ngủi nhưng vô cùng quý giá trong thời chiến. Những khoảnh khắc ấy trở thành kỷ niệm đẹp đẽ, thể hiện tâm hồn mộng mơ và lãng mạn của các chiến sĩ.

Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 125)

Hình dung hình tượng người lính Tây Tiến.

Gợi ý trả lời:

Hình tượng người lính Tây Tiến: Hiện lên vừa hào hùng vừa lãng mạn, hào hoa.

• Tinh thần lạc quan và kiên cường: Họ đối mặt với sự hy sinh, mất mát mà không nao núng. Tinh thần mạnh mẽ và lạc quan thể hiện rõ qua chi tiết như “không mọc tóc” và “oai hùm” – dù đối diện với dịch bệnh và thiếu thốn, họ vẫn chủ động đương đầu và giữ vững ý chí.
• Tâm hồn mơ mộng: Họ nhớ về những cô gái Hà Nội xinh đẹp, với trái tim thổn thức vì những tình cảm đẹp đẽ của thời xưa.
• Sự hào hùng: Sự hy sinh của người lính được tôn vinh qua những câu thơ nói giảm nói tránh, nhưng vẫn mạnh mẽ như “sông Mã gầm lên khúc độc hành”. Sự hy sinh trở nên thiêng liêng và cao cả, khắc họa hình tượng người lính như những anh hùng cách mạng đầy dũng cảm và kiên trung.

Sau khi đọc

Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 126)

Lúc đầu, bài thơ có nhan đề là “Nhớ Tây Tiến”, sau đó, tác giả đổi thành “Tây Tiến”. Theo em, sự thay đổi đó có tác dụng gì?

Gợi ý trả lời:

Việc thay đổi nhan đề từ “Nhớ Tây Tiến” thành “Tây Tiến” đã làm nổi bật hơn hình tượng trung tâm của tác phẩm và tạo ra một âm hưởng mạnh mẽ hơn. Nếu nhan đề ban đầu “Nhớ Tây Tiến” tập trung vào cảm xúc nhớ nhung, thì “Tây Tiến” lại mang đến sự chú trọng rõ ràng hơn vào hình tượng người lính Tây Tiến. Đồng thời, hai tiếng “Tây Tiến” gợi mở không gian rộng lớn của vùng đất Tây Bắc và dẫn dắt người đọc trực tiếp đến với những người lính hào hùng, dũng cảm mà bài thơ muốn tôn vinh.

Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 126)

Bài thơ có thể chia làm mấy đoạn? Nêu ý chính của từng đoạn, chỉ ra mạch liên kết giữa các đoạn.

Gợi ý trả lời:

Bài thơ có thể chia thành 4 đoạn:

• Đoạn 1 (14 câu đầu): Miêu tả khung cảnh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ và chặng đường hành quân gian khổ của đoàn quân Tây Tiến.
• Đoạn 2 (8 câu tiếp theo): Gợi nhớ những kỷ niệm ấm áp giữa tình quân dân trong đêm liên hoan, cùng với cảnh sông nước Tây Bắc nên thơ, mộng mơ.
• Đoạn 3 (8 câu tiếp): Khắc họa chân dung người lính Tây Tiến với lòng dũng cảm, đồng thời phản ánh sự hy sinh và mất mát mà họ phải trải qua.
• Đoạn 4 (4 câu cuối): Thể hiện tình cảm sâu nặng và gắn bó của tác giả với đoàn quân Tây Tiến và miền đất Tây Bắc.

Mạch liên kết: Mạch cảm xúc của bài thơ dịch chuyển từ cao đến thấp, phản ánh sự thay đổi trong không gian và cảm xúc. Mở đầu là khung cảnh thiên nhiên hoang sơ với những chặng đường leo đèo đầy thử thách, sau đó chuyển sang cảnh đêm liên hoan ở vùng thấp hơn, nơi có sự hiện diện của người dân. Tiếp theo, mạch thơ đi sâu vào hình ảnh những người lính chịu đựng dịch bệnh, thiếu thốn, và cuối cùng là sự gắn bó sâu sắc trong lòng tác giả với Tây Tiến và vùng đất Tây Bắc. Sự chuyển dịch từ bên ngoài vào nội tâm giúp bài thơ trở nên sâu sắc và cảm xúc hơn.

Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 126)

Cảnh vật thiên nhiên trong bài Tây Tiến có sự khác nhau như thế nào qua các đoạn thơ? Trên nền khung cảnh thiên nhiên ấy, hình ảnh đoàn quân Tây Tiến được gợi tả như thế nào?

Gợi ý trả lời:

Cảnh vật thiên nhiên: Trong bài thơ “Tây Tiến,” cảnh vật thiên nhiên có sự biến đổi từ hùng vĩ, hiểm trở đến lãng mạn, hài hòa. Ở đoạn đầu, thiên nhiên Tây Bắc hiện lên với vẻ đẹp hùng vĩ nhưng đầy thách thức và hiểm nguy, như những dốc núi cheo leo và sương núi dày đặc. Đến đoạn sau, thiên nhiên trở nên dịu dàng, lung linh hơn với cảnh sắc huyền ảo, âm thanh của đêm hội, và sự ấm áp trong lòng người lính.

Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến:

• Trong khung cảnh hùng vĩ, hiểm trở: Hình ảnh đoàn quân Tây Tiến nổi bật với sự kiên cường, dũng cảm. Dù mệt mỏi sau những chặng đường hành quân dài đầy gian khổ, họ vẫn kiên định tiếp bước, thể hiện tinh thần anh dũng không khuất phục trước khó khăn.
• Trong khung cảnh lãng mạn, hài hòa: Khi thiên nhiên trở nên thơ mộng hơn, hình ảnh người lính Tây Tiến cũng hiện lên với vẻ lãng mạn và tràn đầy sức sống. Trong ánh sáng của ngọn đuốc rừng và tiếng khèn mang linh hồn núi rừng, tâm hồn các chiến sĩ trở nên mơ mộng, hân hoan trong niềm vui của đêm văn nghệ, thấm đẫm tình quân dân sâu sắc.

Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 126)

Phân tích vẻ đẹp lãng mạn và chất bi tráng của hình tượng người lính trong đoạn thơ “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc … Sông Mã gầm lên khúc độc hành”.

Gợi ý trả lời:

Vẻ đẹp lãng mạn:

• Hình ảnh người lính Tây Tiến toát lên tinh thần lạc quan và sự kiên cường. Chi tiết “không mọc tóc” không chỉ phản ánh khó khăn, gian khổ do dịch bệnh và thiếu thốn, mà còn cho thấy góc nhìn lạc quan và tinh thần vươn lên của những người lính. Dù phải đối mặt với gian truân, họ vẫn giữ được vẻ đẹp lãng mạn trong tâm hồn.
• Sự lãng mạn còn thể hiện qua những hoài niệm về những cô gái Hà Nội xinh đẹp, cùng những tình cảm xưa đầy mơ mộng và thổn thức, làm nổi bật tâm hồn bay bổng và lãng mạn của người lính.

Chất bi tráng:

• Sự kiên cường của người lính Tây Tiến thể hiện qua việc họ không lùi bước trước dịch bệnh và những khó khăn khác. Dù đối diện với không khí tang thương, họ vẫn chủ động đương đầu, không nao núng. Hình ảnh “Tây Tiến đoàn binh không mọc tóc” khắc họa rõ ràng tinh thần bất khuất, mạnh mẽ của họ.
• Chất hào hùng của người lính được nâng cao qua hình ảnh “Sông Mã gầm lên khúc độc hành”. Sự hy sinh của họ không chỉ là mất mát mà trở nên thiêng liêng và cao cả, được tôn vinh qua cách diễn đạt nói giảm nói tránh. Hình tượng người lính hiện lên như những anh hùng cách mạng, dũng cảm và bất khuất, làm nên chất bi tráng độc đáo cho bài thơ.

Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 126)

Bài thơ Tây Tiến đậm chất nhạc, chất họa, có cách kết hợp từ mới lạ, độc đáo. Hãy phân tích những thành công nghệ thuật đó.

Gợi ý trả lời:

Chất nhạc, chất họa:

• Chất họa: Bài thơ “Tây Tiến” mang đến những bức tranh thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ và hiểm trở qua những chi tiết đầy sức gợi: “Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi/ Heo hút cồn mây../ Ngàn thước lên cao…”. Không chỉ có vậy, thiên nhiên Tây Bắc cũng được tái hiện với vẻ đẹp huyền ảo, thơ mộng: “Người đi Châu Mộc chiều sương ấy…Trôi dòng nước lũ hoa đong đưa”. Từng nét vẽ trong bài thơ thể hiện sự sống động của thiên nhiên qua nhiều góc nhìn, từ sự hùng vĩ, hiểm nguy đến vẻ thơ mộng, hữu tình.
• Chất nhạc: Âm thanh đậm chất núi rừng được thể hiện rõ nét qua những câu thơ như “oai linh thác gầm thét”, “cọp trêu người”; “bừng hội đuốc hoa”; “khèn lên”. Những âm thanh kỳ bí, huyền diệu của rừng núi như tiếng cọp, tiếng thác nước kết hợp với âm thanh vui tươi, ấm áp của con người trong đêm hội đuốc hoa và tiếng khèn đã tạo nên một bản hòa âm núi rừng sống động và rộn ràng.

Kết hợp từ mới lạ, độc đáo:

• Cụm từ “súng ngửi trời” là một hình ảnh độc đáo và thú vị, gợi lên hình ảnh những dốc núi quanh co, cao vút, với một bên là núi non hùng vĩ và một bên là vực sâu thăm thẳm. Cách diễn đạt này không chỉ mở ra một không gian rộng lớn với mây trời mà còn nhân hóa hình ảnh, giúp người đọc cảm nhận được độ cao và sự heo hút, âm u của cảnh vật.
• Cụm từ “oai linh thác” mang lại một cái nhìn mới mẻ về dòng thác chảy, gợi lên sự linh thiêng và huyền bí của núi rừng Tây Bắc, đồng thời tạo ra âm hưởng hào hùng, vang vọng trong tâm trí người đọc.

Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 126)

Ghi lại cảm nhận của em về cảm hứng và bút pháp lãng mạn của bài thơ Tây Tiến

Gợi ý trả lời:

Bài thơ “Tây Tiến” mở đầu với hình ảnh đoàn quân hành quân qua những vùng núi rừng hiểm trở, hùng vĩ, vừa hoang sơ vừa đầy bí ẩn. Với bút pháp lãng mạn, Quang Dũng đã làm cho những khó khăn và thử thách trong cuộc hành quân trở nên lung linh và huyền ảo. Thiên nhiên được mô tả một cách kỳ vĩ, không chỉ để tôn vinh cảnh sắc Tây Bắc, mà còn để nhấn mạnh sức mạnh và ý chí kiên cường của người lính. Cảm hứng lãng mạn của bài thơ dường như bắt nguồn từ nỗi nhớ sâu sắc của người chiến sĩ – một nỗi nhớ về rừng núi hoang vu, những cảnh đẹp huyền diệu, về những đêm hội tưng bừng và những khoảnh khắc chiến đấu đầy cam go. Quá khứ được tái hiện qua lăng kính lãng mạn, nhưng không vì thế mà mất đi sự bi tráng. Ngược lại, chính cảm hứng lãng mạn đã biến những mất mát, hy sinh thành những hình ảnh tráng lệ, đượm chất hào hùng, khiến sự hy sinh của người lính trở nên cao cả và thiêng liêng hơn bao giờ hết.

Với những hướng dẫn soạn bài Tây Tiến – Cánh diều lớp 12 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.