Khi soạn bài Ôn tập và tự đánh giá cuối học kì 1 – Ngữ văn 9 – Cánh diều, chúng ta có cơ hội nhìn lại toàn bộ kiến thức và kỹ năng đã học trong suốt học kỳ vừa qua. Đây là thời điểm quan trọng để học sinh tự đánh giá quá trình học tập của mình, từ đó xác định những điểm mạnh cần phát huy và những điểm yếu cần khắc phục.

Câu 1: Khi đọc các văn bản thơ trong sách Ngữ văn 9, tập một, em cần chú ý những gì (nội dung, nghệ thuật, hoàn cảnh ra đời, …)?

Khi đọc các văn bản thơ trong sách Ngữ văn 9, tập một, em cần chú ý đến ba khía cạnh chính: nội dung, nghệ thuật, và hoàn cảnh ra đời. Nội dung thơ thường chứa đựng những tư tưởng, tình cảm, triết lý của tác giả, do đó, em cần tập trung vào việc hiểu rõ thông điệp mà bài thơ muốn truyền tải. 

Về mặt nghệ thuật, em nên chú ý đến cách sử dụng ngôn ngữ, biện pháp tu từ (như ẩn dụ, hoán dụ, điệp ngữ), nhịp điệu và hình ảnh trong thơ, bởi chúng không chỉ làm cho bài thơ trở nên sinh động mà còn giúp làm nổi bật nội dung. Hoàn cảnh ra đời của bài thơ cũng là một yếu tố quan trọng cần được xem xét, vì nó thường gắn liền với bối cảnh lịch sử, xã hội hoặc cá nhân tác giả, từ đó giúp em hiểu sâu hơn về tác phẩm.

Câu 2: Phân biệt thể loại truyện và truyện thơ Nôm trong sách Ngữ văn 9, tập một, nêu một số lưu ý về cách đọc mỗi thể loại.

Truyện và truyện thơ Nôm là hai thể loại văn học có những đặc điểm riêng biệt. Truyện thường được viết bằng văn xuôi, tập trung vào việc kể một câu chuyện với cốt truyện rõ ràng, nhân vật và tình tiết được xây dựng kỹ lưỡng. 

Trong khi đó, truyện thơ Nôm là một thể loại kết hợp giữa truyện và thơ, được viết bằng thể thơ lục bát hoặc song thất lục bát, kết hợp giữa yếu tố tự sự và trữ tình. Khi đọc truyện, em cần chú ý đến cốt truyện, nhân vật, và các sự kiện để hiểu rõ diễn biến câu chuyện. Đối với truyện thơ Nôm, ngoài việc nắm bắt cốt truyện, em cần chú ý đến ngôn ngữ thơ, nhịp điệu, và các biện pháp nghệ thuật, vì chúng góp phần tạo nên sắc thái riêng của thể loại này.

Câu 3: Đề tài và chủ đề chung của các văn bản thông tin trong sách Ngữ văn 9, tập một có gì đặc sắc? Nêu ý nghĩa của các văn bản này. Cần lưu ý những gì về cách đọc các văn bản thông tin?

Các văn bản thông tin trong sách Ngữ văn 9, tập một thường tập trung vào các đề tài liên quan đến lịch sử, văn hóa, khoa học, và các vấn đề xã hội. Chủ đề chung của các văn bản này là truyền đạt kiến thức, thông tin một cách rõ ràng, chính xác và khoa học, giúp người đọc mở rộng hiểu biết và nhận thức về thế giới xung quanh. 

Ý nghĩa của các văn bản này nằm ở việc cung cấp cho học sinh những kiến thức cần thiết, giúp phát triển tư duy và kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin. Khi đọc các văn bản thông tin, em cần chú ý đến cấu trúc văn bản, cách sắp xếp thông tin, và các từ ngữ chuyên môn. Việc đọc chậm, kỹ và đặt câu hỏi cho từng phần thông tin sẽ giúp em nắm bắt nội dung một cách hiệu quả.

Câu 4: Các văn bản nghị luận xã hội trong sách Ngữ văn 9, tập một có chung nội dung gì? Cần lưu ý những gì về cách đọc các văn bản này?

Các văn bản nghị luận xã hội trong sách Ngữ văn 9, tập một thường xoay quanh những vấn đề đạo đức, xã hội, lối sống, và cách hành xử trong đời sống hàng ngày. Nội dung chung của các văn bản này là khơi gợi và định hướng cách suy nghĩ, hành động đúng đắn trong các vấn đề xã hội, qua đó góp phần hình thành nhân cách và thái độ sống tích cực cho học sinh. 

Khi đọc các văn bản nghị luận xã hội, em cần chú ý đến lập luận của tác giả, cách sắp xếp lý lẽ và bằng chứng để thuyết phục người đọc. Ngoài ra, em cũng nên nhận diện rõ ràng các quan điểm được đưa ra, từ đó suy ngẫm và rút ra bài học cho bản thân.

Câu 5: Phân tích một số ví dụ cụ thể để thấy các văn bản trong sách Ngữ văn 9, tập một có nội dung gần gũi và thiết thực đối với đời sống hiện nay.

Một ví dụ cụ thể về văn bản gần gũi và thiết thực là bài “Bàn về đọc sách” của Chu Quang Tiềm. Bài văn nêu rõ tầm quan trọng của việc đọc sách và cách đọc sách sao cho hiệu quả. 

Trong bối cảnh hiện nay, khi mà các phương tiện giải trí số đang ngày càng chiếm ưu thế, việc khuyến khích thói quen đọc sách và cách đọc đúng đắn trở nên cực kỳ cần thiết. Bài viết giúp chúng ta nhận ra rằng việc đọc sách không chỉ đơn thuần là thu thập kiến thức, mà còn là rèn luyện tư duy và nâng cao phẩm chất cá nhân.

Một ví dụ khác là văn bản “Phong cách Hồ Chí Minh”, thể hiện những phẩm chất cao quý của Bác Hồ, một tấm gương sáng về lối sống giản dị và nhân ái. Bài viết này giúp chúng ta hiểu rõ hơn về lối sống của Hồ Chí Minh, từ đó học tập và noi theo những giá trị tốt đẹp trong đời sống hiện đại, nơi mà sự giản dị và khiêm tốn đôi khi bị lãng quên trong xã hội đầy bon chen.

Những văn bản này không chỉ phản ánh thực trạng đời sống mà còn cung cấp những bài học quý giá, giúp học sinh ứng dụng vào cuộc sống hàng ngày, từ cách ứng xử, lối sống cho đến việc xây dựng và phát triển bản thân.

Câu 6: Yêu cầu viết trong sách Ngữ văn 9, tập một gồm những kiểu văn bản nào? Những nội dung đọc hiểu có vai trò như thế nào với phần Viết?

Trong sách Ngữ văn 9, tập một, yêu cầu viết bao gồm nhiều kiểu văn bản khác nhau như văn bản nghị luận, văn bản thuyết minh, và văn bản tự sự. Mỗi kiểu văn bản có những yêu cầu riêng về cách trình bày, lập luận, và sử dụng ngôn từ.

• Văn bản nghị luận: Yêu cầu học sinh trình bày quan điểm, ý kiến của mình về một vấn đề xã hội hoặc văn học, kèm theo các lý lẽ và dẫn chứng để thuyết phục người đọc.
• Văn bản thuyết minh: Yêu cầu trình bày, giải thích về một sự vật, hiện tượng, hoặc một khái niệm nào đó một cách rõ ràng, logic, có hệ thống.
• Văn bản tự sự: Yêu cầu kể lại một câu chuyện, sự việc, hay một chuỗi các sự kiện có cốt truyện rõ ràng, thường kèm theo các yếu tố miêu tả và biểu cảm để tăng tính sinh động.

Vai trò của các nội dung đọc hiểu đối với phần Viết: Các nội dung đọc hiểu trong sách Ngữ văn 9, tập một, đóng vai trò rất quan trọng trong việc hỗ trợ học sinh thực hiện phần Viết. 

Thông qua việc đọc hiểu, học sinh được tiếp xúc với nhiều kiểu văn bản, cách lập luận, và sử dụng ngôn ngữ khác nhau, từ đó rèn luyện khả năng phân tích, cảm thụ và học cách sử dụng từ ngữ, câu văn một cách chính xác, hiệu quả. Những kiến thức và kỹ năng thu được từ phần Đọc hiểu giúp học sinh làm nền tảng để thực hiện tốt các bài tập viết, bởi vì nó không chỉ cung cấp nội dung mà còn cả phong cách, cấu trúc mà học sinh có thể áp dụng vào phần Viết của mình.

Câu 7: Sách Ngữ văn 9, tập một hướng dẫn em rèn luyện những kĩ năng viết nào? Kĩ năng nào em thấy khó? Vì sao?

Sách Ngữ văn 9, tập một hướng dẫn học sinh rèn luyện nhiều kỹ năng viết quan trọng, bao gồm:

• Kỹ năng lập luận trong văn bản nghị luận: Đây là kỹ năng yêu cầu học sinh phải biết cách trình bày ý kiến, quan điểm của mình một cách logic, có lý lẽ và dẫn chứng thuyết phục.
• Kỹ năng miêu tả và biểu cảm trong văn bản tự sự: Học sinh học cách kể lại một sự việc hoặc câu chuyện với những yếu tố miêu tả và biểu cảm, làm tăng sự hấp dẫn và truyền tải cảm xúc đến người đọc.
• Kỹ năng tổ chức, sắp xếp ý tưởng: Học sinh được hướng dẫn cách tổ chức các ý tưởng của mình theo một cấu trúc rõ ràng, mạch lạc, giúp người đọc dễ hiểu và theo dõi.
• Kỹ năng sử dụng ngôn ngữ: Học sinh học cách lựa chọn từ ngữ, sử dụng câu văn phù hợp với từng kiểu văn bản, từ đó nâng cao khả năng diễn đạt ý tưởng một cách chính xác và sinh động.

Kỹ năng mà em thấy khó nhất là kỹ năng lập luận trong văn bản nghị luận. Nguyên nhân chính là vì việc lập luận đòi hỏi không chỉ có kiến thức sâu rộng về vấn đề được thảo luận mà còn cần khả năng sắp xếp, liên kết các ý tưởng một cách logic và thuyết phục. Ngoài ra, em cần phải biết cách chọn lựa dẫn chứng phù hợp và trình bày chúng sao cho thuyết phục người đọc. Việc phải kết hợp nhiều yếu tố như lý lẽ, dẫn chứng, và cách diễn đạt đôi khi làm em cảm thấy khó khăn và mất nhiều thời gian để hoàn thiện một bài nghị luận.

Những kỹ năng viết mà sách Ngữ văn 9 hướng dẫn không chỉ giúp em hoàn thành tốt các bài tập trên lớp mà còn là những kỹ năng quan trọng, hữu ích trong cuộc sống hàng ngày và các công việc sau này.

Câu 8: Những nội dung rèn luyện về kĩ năng nói và nghe trong sách Ngữ văn 9, tập một liên quan như thế nào với các phần Đọc hiểu và Viết? Xác định kĩ năng trọng tâm (nói, nghe hay nói nghe tương tác) ở mỗi bài học.

Mối quan hệ giữa kỹ năng Nói và Nghe với các phần Đọc hiểu và Viết:

• Đọc hiểu: Phần Đọc hiểu giúp học sinh nắm bắt nội dung, tư tưởng và nghệ thuật của các văn bản, từ đó hình thành kiến thức nền tảng để thực hiện các hoạt động nói và nghe. Khi học sinh hiểu sâu về văn bản, các em có thể thảo luận, phân tích và phản hồi một cách chính xác và tự tin hơn khi tham gia vào các hoạt động nói và nghe.
• Viết: Kỹ năng viết hỗ trợ cho kỹ năng nói, bởi vì cả hai đều đòi hỏi sự tổ chức ý tưởng, lập luận logic và sử dụng ngôn ngữ phù hợp. Khi học sinh viết, các em rèn luyện cách sắp xếp ý tưởng và cách diễn đạt sao cho mạch lạc, điều này rất quan trọng khi chuyển sang các hoạt động nói. Ngược lại, quá trình nói và thảo luận giúp học sinh hình thành ý tưởng và phát triển khả năng tư duy, điều này rất hữu ích khi các em chuyển sang viết.

Xác định kỹ năng trọng tâm ở mỗi bài học:

• Nói: Kỹ năng nói được trọng tâm trong các bài học yêu cầu học sinh trình bày, thuyết trình hoặc đưa ra ý kiến cá nhân về một vấn đề. Ví dụ, trong bài học về thuyết minh hoặc nghị luận xã hội, học sinh sẽ được yêu cầu trình bày quan điểm của mình trước lớp.
• Nghe: Kỹ năng nghe là trọng tâm trong các bài học yêu cầu học sinh lắng nghe một đoạn văn, câu chuyện hoặc bài giảng, sau đó trả lời các câu hỏi hoặc thực hiện các bài tập liên quan. Ví dụ, khi giáo viên trình bày một vấn đề hoặc đọc một đoạn văn, học sinh phải chú ý lắng nghe để hiểu và phản hồi.
• Nói nghe tương tác: Kỹ năng này là trọng tâm trong các bài học yêu cầu học sinh tham gia thảo luận nhóm, đối thoại hoặc tranh luận. Trong các hoạt động này, học sinh không chỉ phải nói mà còn phải lắng nghe người khác để tương tác và phản hồi kịp thời.

Câu 9: Những nội dung chính của phần tiếng Việt trong sách Ngữ văn 9, tập một là gì? Các nội dung này có mối quan hệ như thế nào với các phần Đọc hiểu, Viết, Nói và nghe?

Những nội dung chính của phần tiếng Việt:

• Từ vựng và ngữ nghĩa: Học sinh học về các loại từ vựng, nghĩa của từ, từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, thành ngữ và cách sử dụng từ ngữ trong ngữ cảnh cụ thể.
• Cú pháp và câu: Học sinh được học về các kiểu câu (câu đơn, câu ghép, câu phức) và cấu trúc câu. Ngoài ra, còn có các bài học về câu chủ động, câu bị động, cách sử dụng dấu câu, liên kết câu và đoạn văn.
• Biện pháp tu từ: Học sinh tìm hiểu về các biện pháp tu từ như ẩn dụ, hoán dụ, nhân hóa, phép đối, điệp ngữ và cách chúng được sử dụng để tạo ra hiệu quả nghệ thuật trong văn bản.

Mối quan hệ với các phần Đọc hiểu, Viết, Nói và Nghe:

• Đọc hiểu: Phần tiếng Việt giúp học sinh hiểu sâu hơn về cách tác giả sử dụng từ ngữ, cấu trúc câu và biện pháp tu từ trong văn bản. Điều này giúp các em phân tích và cảm nhận tác phẩm văn học một cách chính xác và sâu sắc hơn.
• Viết: Kiến thức tiếng Việt cung cấp nền tảng cho học sinh khi viết các loại văn bản. Việc sử dụng từ ngữ chính xác, câu văn mạch lạc và biện pháp tu từ hợp lý giúp nâng cao chất lượng bài viết.
• Nói và nghe: Khi thực hiện các hoạt động nói và nghe, học sinh cần sử dụng ngôn ngữ một cách hiệu quả, biết cách lựa chọn từ ngữ và cấu trúc câu phù hợp. Hiểu rõ về các biện pháp tu từ cũng giúp các em diễn đạt ý tưởng một cách sinh động và thuyết phục hơn.

Câu 10: Phân tích tác dụng của các kiểu câu, từ ngữ, biện pháp tu từ,… trong một văn bản văn học tự chọn.

Văn bản tự chọn: “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật

Phân tích tác dụng:

• Các kiểu câu: Phạm Tiến Duật sử dụng nhiều câu ngắn, câu rút gọn để diễn tả nhịp sống vội vã, gấp gáp nhưng đầy quyết tâm của những người lính lái xe trên tuyến đường Trường Sơn trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ. Câu ngắn giúp tạo nhịp điệu nhanh, dứt khoát, phản ánh sự khẩn trương trong cuộc sống chiến đấu.
• Từ ngữ: Tác giả sử dụng nhiều từ ngữ đời thường, gần gũi, gợi hình ảnh thực tế như “bụi phun tóc trắng như người già,” “nhìn nhau mặt lấm cười ha ha,”… Những từ ngữ này giúp người đọc hình dung rõ ràng về sự khắc nghiệt của cuộc chiến và tinh thần lạc quan của người lính.
• Biện pháp tu từ: Phạm Tiến Duật sử dụng phép so sánh (“bụi phun tóc trắng như người già”) để nhấn mạnh hình ảnh người lính với mái tóc phủ đầy bụi đường nhưng vẫn giữ tinh thần lạc quan. Phép ẩn dụ trong câu “trái tim trong xe” biểu hiện cho sức mạnh tinh thần và lòng dũng cảm của người lính lái xe, thể hiện trái tim như nguồn sức mạnh giúp họ vượt qua khó khăn.

Tác dụng: Các kiểu câu ngắn và rút gọn giúp tạo nên nhịp điệu khẩn trương và quyết liệt của cuộc chiến. Từ ngữ đời thường gần gũi giúp bài thơ trở nên chân thực, sống động, mang lại sự gần gũi và thân thiện với người đọc. Biện pháp tu từ làm cho hình ảnh người lính trở nên cao cả, nhưng cũng rất đỗi bình dị, thể hiện rõ tinh thần anh hùng và lạc quan trong cuộc sống chiến đấu.

Qua việc soạn bài Ôn tập và tự đánh giá cuối học kì 1 – Ngữ văn 9 – Cánh diều, học sinh không chỉ củng cố kiến thức đã học mà còn rèn luyện khả năng tự đánh giá và tự cải thiện. Điều này giúp các em chuẩn bị tốt hơn cho những kỳ thi sắp tới và đồng thời nâng cao ý thức tự học, tự rèn luyện để đạt được những thành công trong học tập và cuộc sống.