Hướng dẫn Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Phần đọc – hiểu văn bản 

Câu 1 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Giá trị nhận thức của văn học

• Cơ sở xuất hiện:
  • Văn học phản ánh hiện thực khách quan, từ đó giúp con người nhận thức được thế giới xung quanh.
  • Văn học thể hiện tư tưởng, tình cảm của con người, từ đó giúp con người hiểu được chính mình và những người xung quanh.
• Nội dung cụ thể:
  • Giúp con người hiểu biết về thế giới tự nhiên, xã hội, con người.
  • Giúp con người hiểu được bản chất của các hiện tượng, sự vật.
  • Giúp con người hiểu được những vấn đề của cuộc sống, của con người.

Giá trị giáo dục của văn học

• Cơ sở xuất hiện:
  • Văn học là một phương tiện giáo dục hiệu quả, giúp con người hình thành nhân cách, lối sống tốt đẹp.
  • Văn học có tác dụng bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, thẩm mỹ cho con người.
• Nội dung cụ thể:
  • Giúp con người hình thành những phẩm chất tốt đẹp, như: yêu thương, nhân ái, vị tha, dũng cảm,…
  • Giúp con người tránh xa những thói hư tật xấu, những hành vi trái đạo đức.
  • Giúp con người có ý thức trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội.

Giá trị thẩm mỹ của văn học

• Cơ sở xuất hiện:
  • Văn học là một loại hình nghệ thuật, mang tính thẩm mỹ cao.
  • Văn học sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật để tạo nên những hình tượng nghệ thuật, mang lại cho người đọc những cảm xúc thẩm mỹ.
• Nội dung cụ thể:
  • Giúp con người thưởng thức cái đẹp trong cuộc sống, trong nghệ thuật.
  • Giúp con người phát triển năng lực cảm thụ thẩm mỹ.
  • Giúp con người có đời sống tinh thần phong phú, lành mạnh.

Cả ba giá trị nhận thức, giáo dục, thẩm mỹ của văn học đều có mối quan hệ chặt chẽ với nhau. Giá trị nhận thức là cơ sở cho giá trị giáo dục và giá trị thẩm mỹ. Giá trị giáo dục giúp con người hoàn thiện nhân cách, từ đó phát huy giá trị thẩm mỹ. Giá trị thẩm mỹ giúp con người có đời sống tinh thần phong phú, từ đó nâng cao nhận thức và giáo dục.

Câu 2 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Các giá trị của văn học có mối liên quan chặt chẽ với nhau, không thể tách rời.

• Giá trị nhận thức là cơ sở cho giá trị giáo dục và giá trị thẩm mỹ. Văn học phản ánh hiện thực khách quan, từ đó giúp con người hiểu biết về thế giới xung quanh. Khi con người hiểu biết về thế giới xung quanh, họ sẽ có cơ sở để hình thành những phẩm chất tốt đẹp, tránh xa những thói hư tật xấu, có ý thức trách nhiệm với bản thân, gia đình, xã hội. Đồng thời, khi con người hiểu biết về thế giới xung quanh, họ sẽ có khả năng cảm thụ cái đẹp một cách sâu sắc hơn.
• Giá trị giáo dục giúp con người hoàn thiện nhân cách, từ đó phát huy giá trị thẩm mỹ. Văn học có tác dụng bồi dưỡng tâm hồn, tình cảm, thẩm mỹ cho con người. Khi con người có những phẩm chất tốt đẹp, họ sẽ có khả năng cảm thụ cái đẹp một cách sâu sắc hơn.
• Giá trị thẩm mỹ giúp con người có đời sống tinh thần phong phú, từ đó nâng cao nhận thức và giáo dục. Văn học sử dụng ngôn ngữ nghệ thuật để tạo nên những hình tượng nghệ thuật, mang lại cho người đọc những cảm xúc thẩm mỹ. Khi con người có đời sống tinh thần phong phú, họ sẽ có khả năng tiếp nhận và lĩnh hội văn học tốt hơn, từ đó nâng cao nhận thức và giáo dục.

Ví dụ, trong tác phẩm “Chuyện người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ, giá trị nhận thức được thể hiện qua việc tác giả đã phản ánh chân thực số phận bi thảm của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Giá trị giáo dục được thể hiện qua việc tác phẩm lên án xã hội phong kiến trọng nam khinh nữ, đồng thời ca ngợi phẩm chất cao đẹp của người phụ nữ Việt Nam. Giá trị thẩm mỹ được thể hiện qua việc tác phẩm đã xây dựng thành công nhân vật Vũ Nương, một người phụ nữ thủy chung, son sắt.

Như vậy, các giá trị của văn học có mối liên quan chặt chẽ với nhau, không thể tách rời. Mỗi giá trị đều có vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển nhân cách con người.

Câu 3 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Tiếp nhận văn học là quá trình người đọc tiếp xúc, lĩnh hội, cảm thụ và đánh giá tác phẩm văn học. Tiếp nhận văn học là một quá trình sáng tạo, trong đó người đọc tham gia vào việc xây dựng ý nghĩa của tác phẩm.

Các tính chất trong tiếp nhận văn học:

• Tính chủ quan: Tiếp nhận văn học là quá trình tâm lý, do đó nó mang tính chủ quan của người đọc. Mỗi người đọc sẽ có những cách tiếp nhận khác nhau, tùy thuộc vào trình độ nhận thức, kinh nghiệm sống, tâm lí,… của họ.
• Tính sáng tạo: Tiếp nhận văn học là một quá trình sáng tạo, trong đó người đọc tham gia vào việc xây dựng ý nghĩa của tác phẩm. Người đọc không chỉ tiếp nhận những thông tin mà tác giả đã gửi gắm, mà còn phát huy khả năng tưởng tượng, suy luận của mình để hiểu và cảm thụ tác phẩm.
• Tính tương tác: Tiếp nhận văn học là một quá trình tương tác giữa người đọc và tác phẩm. Người đọc không chỉ tiếp nhận tác phẩm, mà còn tác động đến tác phẩm, làm cho tác phẩm được sáng tạo và phát triển.
• Tính lịch sử: Tiếp nhận văn học là một quá trình lịch sử, chịu ảnh hưởng của thời đại và hoàn cảnh xã hội. Mỗi thời đại sẽ có những cách tiếp nhận văn học khác nhau.

Ví dụ:

Cùng đọc một tác phẩm, nhưng mỗi người đọc sẽ có những cách tiếp nhận khác nhau. Một người đọc có trình độ nhận thức cao, có kinh nghiệm sống phong phú sẽ có cách tiếp nhận sâu sắc hơn một người đọc có trình độ nhận thức thấp, có kinh nghiệm sống ít. Một người đọc có tâm hồn nhạy cảm, giàu cảm xúc sẽ có cách tiếp nhận khác với một người đọc có tâm hồn khô khan, ít cảm xúc.

Tiếp nhận văn học là một quá trình quan trọng, góp phần làm cho tác phẩm văn học được sáng tạo và phát triển. Mỗi người đọc cần có ý thức tiếp nhận văn học một cách chủ động, sáng tạo, để có thể hiểu và cảm thụ sâu sắc tác phẩm văn học.

Câu 4 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Có ba cấp độ tiếp nhận văn học:

• Cấp độ cảm: Đây là cấp độ tiếp nhận đầu tiên, người đọc chỉ tiếp xúc với tác phẩm một cách trực tiếp, qua ngôn từ, hình ảnh, âm thanh,… mà tác phẩm mang lại. Người đọc sẽ có những ấn tượng chung nào đó về tác phẩm, như: vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ,…
• Cấp độ hiểu: Đây là cấp độ tiếp nhận sâu sắc hơn, người đọc sẽ hiểu được nội dung, tư tưởng, tình cảm của tác phẩm. Người đọc sẽ có thể giải thích được tác phẩm nói về cái gì, tác giả muốn gửi gắm điều gì qua tác phẩm.
• Cấp độ đánh giá: Đây là cấp độ tiếp nhận cao nhất, người đọc sẽ đưa ra những đánh giá của mình về tác phẩm, như: tác phẩm hay, dở, có ý nghĩa, không có ý nghĩa,…

Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, cần có những yếu tố sau:

• Kiến thức: Người đọc cần có một lượng kiến thức nhất định về văn học, về xã hội, về cuộc sống,… để có thể hiểu được tác phẩm một cách sâu sắc.
• Trải nghiệm: Người đọc cần có những trải nghiệm phong phú về cuộc sống, để có thể cảm nhận được tác phẩm một cách chân thành, sâu sắc.
• Sự chủ động: Người đọc cần chủ động trong quá trình tiếp nhận văn học, không nên thụ động tiếp nhận những thông tin mà tác giả đưa ra. Người đọc cần phát huy khả năng tưởng tượng, suy luận của mình để hiểu và cảm thụ tác phẩm.

Ngoài ra, người đọc cũng cần có một tâm hồn nhạy cảm, giàu cảm xúc để có thể cảm nhận được những giá trị thẩm mỹ của tác phẩm.

Dưới đây là một số gợi ý cụ thể để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự:

• Trước khi đọc tác phẩm:
  • Tìm hiểu về tác giả, tác phẩm, thời đại mà tác phẩm ra đời,…
  • Xác định mục đích đọc tác phẩm.
  • Tạo tâm thế thoải mái, sẵn sàng cho việc tiếp nhận tác phẩm.
• Trong khi đọc tác phẩm:
  • Chú ý đến nội dung, tư tưởng, tình cảm của tác phẩm.
  • Đọc chậm rãi, suy ngẫm từng chi tiết, từng câu chữ của tác phẩm.
  • Phát huy khả năng tưởng tượng, suy luận của mình để hiểu và cảm thụ tác phẩm.
• Sau khi đọc tác phẩm:
  • Thảo luận với người khác về tác phẩm.
  • Viết cảm nhận về tác phẩm.
  • Đọc lại tác phẩm nhiều lần để hiểu và cảm thụ sâu sắc hơn.

Tiếp nhận văn học là một quá trình quan trọng, góp phần làm cho tác phẩm văn học được sáng tạo và phát triển. Mỗi người đọc cần có ý thức tiếp nhận văn học một cách chủ động, sáng tạo, để có thể hiểu và cảm thụ sâu sắc tác phẩm văn học.

Phần luyện tập

Câu 1 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

– Ý kiến đó là đúng đắn.

– Đây là khẳng định và đề cao giá trị giáo dục của văn chương, không có ý xem nhẹ các giá trị khác. Giá trị giáo dục không thể tách rời với các giá trị khác bởi có giá trị này mới có giá trị kia.

Câu 2 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

* Tác phẩm Mộ (Chiều tối) để làm sáng tỏ các giá trị của văn học:

   – Giá trị nhận thức: Cảnh thiên nhiên đẹp và thơ mông lúc chiều tàn và tâm hồn lãng mạn của người thi sĩ, ý chí sắt đá của người chiến sĩ cách mạng trong cảnh tù đầy

   – Giá trị giáo dục: Tình yêu quê hương, đất nước, con người và tự rèn luyện ý chí cho bản thân luôn phải vững vàng trong bất kì hoàn cảnh nào

   – Giá trị thẩm mĩ: Cảnh đẹp của thiên nhiên đất trời, tấm lòng yêu nước thầm kín của con người

Câu 3 (trang 191 sgk Ngữ văn 12 Tập 2):

Đây là cách nói khác về các cấp độ khác nhau trong tiếp nhận văn học:

   – Cảm là cấp độ tiếp nhận mang tính chất cảm tính về tác phẩm. Người đọc có những ấn tượng chung ban đầu (vui, buồn, sâu sắc, mới mẻ…) nhưng chưa cắt nghĩa được nguồn gốc của những ấn tượng đó.

   – Hiểu là cấp độ tiếp nhận lý trí, là khi người đọc đã nhận thức được tác phẩm một cách tương đối trọn vẹn cả về nội dung và nghệ thuật, có cơ sở để lý giải những ấn tượng, cảm xúc mà tác phẩm gợi ra cũng như những giá trị sâu xa khác của tác phẩm.

Với những hướng dẫn Soạn bài Giá trị văn học và tiếp nhận văn học chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.