Đề thi HSG lớp 10 môn Ngữ văn mã đề 217 không chỉ thử thách khả năng cảm thụ văn học mà còn yêu cầu học sinh thể hiện tư duy sâu sắc về các vấn đề trong cuộc sống và văn hóa. Câu 1 trong đề yêu cầu ta suy ngẫm về giá trị của lối sống giản dị và thanh cao qua bài thơ "Nhàn" của Nguyễn Bỉnh Khiêm, trong khi câu 2 lại hướng chúng ta vào cảm nhận vẻ đẹp thiên nhiên và tình yêu nước thầm lặng trong bài thơ "Cảnh ngày hè" của Nguyễn Trãi. Đây là những câu hỏi mở, giúp học sinh không chỉ thể hiện sự hiểu biết mà còn rèn luyện khả năng liên kết các tác phẩm văn học.
Mã Đề 217
Câu 1 (8 điểm):
Trong “Nhàn”, Nguyễn Bỉnh Khiêm viết:
“Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ / Người khôn người đến chốn lao xao”
(Ngữ văn 10, Chân trời sáng tạo – NXBGD)
Anh/chị hãy viết một bài văn nghị luận trình bày suy nghĩ về giá trị của lối sống giản dị, thanh cao trong xã hội hiện đại.
Câu 2 (12 điểm):
Cảm nhận về vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn thi sĩ trong bài thơ “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi.
Từ đó, liên hệ với bài thơ “Qua đèo Ngang” (Bà Huyện Thanh Quan) để làm nổi bật tình yêu nước thầm lặng trong văn học trung đại.
Hướng dẫn giải mã đề 217
Câu 1 (8 điểm)
Mở bài
- Giới thiệu về bài thơ “Nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm, với những câu thơ nói lên lối sống giản dị, thanh cao mà tác giả khuyên răn.
- Nêu vấn đề: trong xã hội hiện đại, khi mà cuộc sống ngày càng phức tạp, con người phải đối mặt với sự bon chen, hối hả, thì việc theo đuổi một lối sống giản dị, thanh cao lại càng trở nên quan trọng.
Thân bài
Giải thích câu thơ
- “Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ”: Là lối sống tìm về sự thanh tịnh, tránh xa những xô bồ của xã hội, tìm kiếm sự bình yên trong nội tâm.
- “Người khôn người đến chốn lao xao”: Thế giới hiện đại đầy bận rộn, bon chen, nơi những người khôn ngoan tìm kiếm lợi ích, danh vọng nhưng có thể đánh mất sự an yên trong tâm hồn.
Giá trị của lối sống giản dị, thanh cao trong xã hội hiện đại
- Tạo ra sự bình yên nội tâm: Khi xã hội càng phát triển, con người càng phải đối mặt với những căng thẳng, lo toan. Lối sống giản dị, tránh xa những phiền muộn giúp con người giữ được sự thanh thản trong tâm hồn.
- Giảm bớt căng thẳng và stress: Một cuộc sống giản dị giúp con người tìm được sự an yên, giảm thiểu áp lực từ công việc và xã hội.
- Khám phá và phát triển bản thân: Sống giản dị giúp con người có thời gian để suy nghĩ, chiêm nghiệm, và phát triển bản thân, thay vì chạy theo vật chất và danh vọng.
- Gắn kết với thiên nhiên: Lối sống giản dị giúp con người trở về với thiên nhiên, tìm kiếm sự gần gũi và hòa hợp với đất trời.
Phê phán lối sống chạy theo vật chất, bon chen
Trong xã hội hiện đại, nhiều người bị cuốn vào cuộc sống vội vã, chỉ quan tâm đến vật chất, thành tích, danh vọng. Lối sống này khiến con người mất đi những giá trị cốt lõi, chẳng hạn như tình yêu thương, sự chân thành, và sự bình yên trong tâm hồn.
Kết bài
- Khẳng định lại giá trị của lối sống giản dị, thanh cao trong xã hội hiện đại.
- Lối sống này không chỉ đem lại sự thanh thản, bình yên cho mỗi cá nhân mà còn đóng góp vào việc xây dựng một xã hội hài hòa, bền vững.
Câu 2 (12 điểm)
Mở bài
- Giới thiệu tác phẩm “Cảnh ngày hè” của Nguyễn Trãi và “Qua đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan, hai bài thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên và quê hương thầm lặng, sâu sắc trong văn học trung đại.
- Nêu vấn đề: cả hai bài thơ đều thể hiện tình yêu nước qua những hình ảnh thiên nhiên, nhưng với những cách thức thể hiện khác nhau.
Thân bài
Phân tích vẻ đẹp thiên nhiên và tâm hồn thi sĩ trong “Cảnh ngày hè”
- Vẻ đẹp thiên nhiên
- Bức tranh thiên nhiên mùa hè hiện lên rõ nét qua hình ảnh "hình trời mây," "một nền trời xanh ngát," "cánh đồng lúa chín."
- Những hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp nhưng lại vắng bóng người, tạo cảm giác hoang vắng, yên bình.
- Tâm hồn thi sĩ
- Nguyễn Trãi yêu thiên nhiên, tìm thấy sự thanh thản trong sự hòa hợp với thiên nhiên.
- Thi sĩ cảm nhận được sự tĩnh lặng, bình yên từ cảnh vật, thể hiện tâm hồn thanh cao, yêu đời, yêu đất nước.
- Những suy tư của thi sĩ về cảnh vật thể hiện sự cảm thông với cuộc đời và con người.
Liên hệ với “Qua đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan
- Vẻ đẹp thiên nhiên trong bài thơ
- “Qua đèo Ngang” mô tả cảnh thiên nhiên hùng vĩ, hoang sơ, nhưng lại mang màu sắc u buồn. Cảnh vật như gợi lên sự trống trải, vắng vẻ, làm nền cho cảm xúc về một cuộc đời cô đơn, thấm đẫm nỗi niềm.
- Tuy nhiên, sự vắng lặng ấy cũng thể hiện sự sâu lắng trong tâm hồn người viết, thể hiện một tình yêu sâu sắc với quê hương và đất nước.
- Tình yêu nước thầm lặng
- Cả hai thi sĩ đều bày tỏ sự yêu quý thiên nhiên và lòng yêu nước thầm lặng, qua hình ảnh những cảnh vật và cảm xúc nhẹ nhàng, không phô trương.
- “Cảnh ngày hè” thể hiện lòng yêu nước qua tình yêu thiên nhiên, còn “Qua đèo Ngang” thể hiện nỗi nhớ quê hương, sự tiếc nuối về đất nước qua sự vắng lặng của cảnh vật.
Kết bài
- Khẳng định rằng cả Nguyễn Trãi và Bà Huyện Thanh Quan đều thể hiện tình yêu quê hương, đất nước một cách tinh tế qua thiên nhiên.
- Tình yêu nước trong văn học trung đại không chỉ được thể hiện qua những hành động lớn lao mà còn qua những cảm xúc nhẹ nhàng, thầm lặng nhưng đầy sâu sắc.
Việc giải mã và phân tích các đề thi như đề 217 không chỉ giúp học sinh rèn luyện kỹ năng tư duy và viết lách mà còn gợi mở những giá trị nhân văn, sâu sắc trong văn học. Qua những phân tích về lối sống giản dị, thanh cao trong "Nhàn" và tình yêu thiên nhiên, đất nước trong "Cảnh ngày hè", học sinh sẽ càng thêm trân trọng và nhận thức rõ hơn về những giá trị văn hóa, tinh thần trong văn học cổ điển. Đây là những bài học quý giá mà mỗi chúng ta có thể áp dụng vào cuộc sống hiện đại.