Kì thi học sinh giỏi môn Ngữ văn lớp 10 luôn là thử thách lớn với nhiều học sinh đam mê văn học. Trong đó, mã đề 215 với cấu trúc sâu sắc và yêu cầu cao đòi hỏi người làm bài phải có tư duy phân tích rõ ràng và khả năng cảm thụ tinh tế. Việc hướng dẫn giải mã đề này không chỉ giúp học sinh ôn tập hiệu quả mà còn rèn luyện kỹ năng làm văn toàn diện.
Mã Đề 215
Câu 1 (8 điểm):
Trong bài thơ “Bánh trôi nước”, Hồ Xuân Hương viết:
“Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn,
Mà em vẫn giữ tấm lòng son.”
(Ngữ văn 10, Kết nối tri thức – NXBGD)
Anh/chị hãy viết một bài nghị luận ngắn bàn về sự kiên định trong niềm tin và phẩm giá con người, qua hình ảnh ẩn dụ trong câu thơ trên.
Câu 2 (12 điểm):
Phân tích nghệ thuật tự sự và miêu tả tâm lý nhân vật trong truyện ngắn “Chí Phèo” (Nam Cao – Ngữ văn 10, Kết nối tri thức).
Từ đó, liên hệ với nhân vật Tràng trong “Vợ nhặt” (Kim Lân) để làm rõ sự thức tỉnh nhân tính trong hoàn cảnh khắc nghiệt.
Hướng dẫn giải mã đề 215
Câu 1 (8 điểm)
Phân tích đề
- Thể loại: Nghị luận xã hội.
- Nội dung chính: Phẩm giá và sự kiên định trong niềm tin.
- Câu thơ là hình ảnh ẩn dụ tiêu biểu về con người trong hoàn cảnh bị chi phối nhưng vẫn giữ được bản lĩnh.
Dàn ý gợi ý
Mở bài:
- Dẫn dắt từ hình tượng người phụ nữ trong thơ Hồ Xuân Hương.
- Nêu vấn đề: phẩm giá và sự kiên định trong niềm tin là cốt lõi nhân cách của con người.
Thân bài:
Giải thích hình ảnh ẩn dụ:
- “Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn”: cuộc sống đầy thử thách, con người có thể bị tác động bởi hoàn cảnh, định kiến, quyền lực.
- “Tấm lòng son”: biểu tượng cho phẩm hạnh, lòng thủy chung, sự vững vàng trước biến động.
Phân tích ý nghĩa thông điệp:
- Dù hoàn cảnh có thế nào, con người có giá trị khi giữ được nhân cách.
- Đây là một quan điểm sống đáng trân trọng và cần thiết trong mọi thời đại.
Liên hệ thực tiễn:
- Trong xã hội hiện đại, giữ phẩm chất cá nhân giữa cám dỗ và áp lực là biểu hiện của bản lĩnh.
- Ví dụ: học sinh trung thực trong thi cử, người trẻ giữ đạo đức nghề nghiệp.
Kết bài:
Khẳng định giá trị của việc giữ gìn phẩm giá và niềm tin.
Kêu gọi mỗi người rèn luyện bản lĩnh để sống có trách nhiệm và ý nghĩa hơn trong xã hội.
Câu 2 (12 điểm)
Phân tích đề
Dạng bài: Nghị luận văn học so sánh.
Trọng tâm:
- Nghệ thuật tự sự và miêu tả tâm lý trong Chí Phèo.
- Liên hệ nhân vật Tràng để bàn về sự thức tỉnh nhân tính.
Dàn ý gợi ý
Mở bài:
- Giới thiệu truyện ngắn Chí Phèo và Vợ nhặt cùng bối cảnh sáng tác.
- Dẫn vào vấn đề nghị luận: nghệ thuật và giá trị nhân đạo qua sự thức tỉnh nhân tính.
Thân bài:
Phân tích trong Chí Phèo:
Nghệ thuật tự sự:
- Ngôi kể linh hoạt, đan xen dòng ý thức và lời người kể chuyện.
- Cấu trúc truyện có cao trào, bước ngoặt là sự xuất hiện của Thị Nở.
Miêu tả tâm lý:
- Diễn biến nội tâm của Chí Phèo từ tha hóa, cô độc đến mong ước được làm người lương thiện.
- Chi tiết bát cháo hành là bước ngoặt cho sự thức tỉnh nhân tính.
Ý nghĩa nhân văn: nhà văn khẳng định trong mỗi con người dù bị tha hóa vẫn có khả năng hồi sinh nếu được yêu thương.
Liên hệ với nhân vật Tràng trong Vợ nhặt:
- Tràng cũng sống trong cảnh đói khát, bấp bênh.
- Khi “nhặt vợ”, Tràng thể hiện sự thay đổi: biết lo lắng, hy vọng, mong muốn xây dựng gia đình.
- Bữa cơm ngày đói chứa đựng niềm tin và tình người, là sự trỗi dậy của nhân tính.
So sánh và khái quát:
- Cả hai nhân vật đều cho thấy ánh sáng nhân bản vẫn tồn tại trong tâm hồn con người dù cuộc sống đầy nghịch cảnh.
- Nam Cao và Kim Lân cùng đề cao sự sống, tình người, phẩm giá trong xã hội bất công.
Kết bài:
Khẳng định giá trị nghệ thuật và nhân đạo của hai tác phẩm.
Nêu suy nghĩ: lòng yêu thương và sự sẻ chia chính là con đường giúp con người giữ được nhân tính trong bất cứ hoàn cảnh nào.
Qua việc giải mã đề 215, học sinh có thể củng cố kiến thức, nâng cao khả năng lập luận và cảm thụ văn học. Đây cũng là cơ hội để các em rèn luyện phong cách viết sắc sảo, sáng tạo, chuẩn bị vững vàng cho những kỳ thi quan trọng sắp tới. Hướng dẫn chi tiết sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực trên hành trình chinh phục môn Ngữ văn.