Hướng dẫn soạn bài Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người – Cánh diều lớp 12 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.
Chuẩn bị
Yêu cầu: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 137)
Kiểm tra lại kiến thức: Trước khi bắt đầu đọc, hãy ôn lại những kiến thức ngữ văn cơ bản để có thể áp dụng hiệu quả trong quá trình phân tích văn bản.
Khi đọc văn bản nghị luận, cần lưu ý:
- Mục đích của tác giả: Cần xác định mục đích chính mà tác giả muốn đạt được qua văn bản. Đồng thời, suy nghĩ về cách nhan đề văn bản có liên quan đến nội dung mà tác giả muốn trình bày.
- Vấn đề trọng tâm (luận đề): Xác định vấn đề chính mà văn bản muốn giải quyết. Thông thường, luận đề này có thể được tìm thấy ngay từ đầu hoặc trong phần giới thiệu của văn bản.
- Triển khai luận đề: Tìm hiểu xem luận đề được tác giả phát triển thông qua các luận điểm, lý lẽ và dẫn chứng như thế nào. Chú ý cách tác giả sử dụng các yếu tố này để củng cố lập luận của mình.
- Biện pháp lập luận và ngôn ngữ: Xem xét cách tác giả sử dụng các biện pháp ngôn từ để tăng tính thuyết phục cho văn bản. Chú ý đến cách lập luận chặt chẽ, việc sử dụng ngôn ngữ biểu cảm, và cách tác giả khẳng định hoặc phủ định các quan điểm trong văn bản.
Đọc kỹ văn bản và tìm hiểu về tác giả Hoàng Ngọc Hiến trước khi bắt đầu phân tích.
Gợi ý trả lời:
Mục đích của tác giả và ý nghĩa của nhan đề:
- Mục đích của tác giả là trình bày và chứng minh giá trị cũng như vai trò của văn học trong việc xây dựng nhân cách và văn hóa con người.
- Nhan đề của văn bản chỉ ra nội dung chính là sự quan trọng của văn học trong việc phát triển nhân cách và văn hóa.
Vấn đề trọng tâm:
- Vấn đề trọng tâm của văn bản là vai trò và chức năng của văn học trong việc hình thành nhân cách con người. Luận đề này thường được thể hiện ngay từ phần mở đầu của văn bản, ví dụ như trong câu: “Trước khi bàn về tác dụng sâu sắc của văn học trong việc xây dựng nhân cách văn hóa…”.
Triển khai luận đề:
- Luận đề được phát triển qua các luận điểm cụ thể như: vai trò của sách, sự so sánh với các phương tiện truyền thông khác, và cách cải thiện vị thế của sách. Tiếp theo là tác dụng và chức năng của văn học nghệ thuật. Cuối cùng, tác giả nhấn mạnh chức năng và sứ mệnh của văn học trong việc hỗ trợ những lĩnh vực khác. Mỗi luận điểm đều được củng cố bằng những lý lẽ và dẫn chứng xác thực.
Biện pháp lập luận và ngôn ngữ biểu cảm:
- Tăng tính khẳng định/phủ định: Tác giả sử dụng các từ ngữ và câu văn khẳng định/phủ định mạnh mẽ, kết hợp với giọng điệu kiên quyết để nhấn mạnh lập luận.
- Lập luận: Văn bản có cách lập luận chặt chẽ, được thể hiện qua các luận điểm rõ ràng và các dẫn chứng thuyết phục. Mỗi luận điểm đều đi kèm với lý lẽ hợp lý và dẫn chứng phù hợp.
- Ngôn ngữ biểu cảm: Tác giả sử dụng ngôn ngữ giàu biểu cảm, kết hợp nhiều từ ngữ và thái từ để tạo sự phong phú và sức hút cho văn bản.
Thông tin về tác giả Hoàng Ngọc Hiến:
- Tiểu sử: Hoàng Ngọc Hiến (1930 – 2011) sinh ra tại làng Đông Thái, xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, tỉnh Hà Tĩnh.
- Vai trò và vị trí: Ông là một nhà lý luận, phê bình và dịch giả văn học nổi tiếng của Việt Nam, từng giữ chức hiệu trưởng Trường Viết văn Nguyễn Du.
- Tác phẩm tiêu biểu: Một số tác phẩm nổi bật của ông bao gồm “Ngọn gió thổi những chiếc lá bay qua đại dương” (tập ký), “Maiacôpxki: Con người, cuộc đời và thơ” (1976), và “Văn học Xô Viết đương đại” (1987).
Đọc hiểu
Nội dung chính: Bài viết tập trung vào những quan điểm của tác giả về ảnh hưởng của văn học nghệ thuật đối với sự phát triển nhân cách và văn hóa con người. Tác giả sử dụng các lý lẽ và dẫn chứng phong phú để phân tích giá trị và chức năng của sách, đồng thời làm rõ những vấn đề liên quan đến văn học nghệ thuật trong việc hình thành nhân cách và văn hóa.
Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 138)
Vấn đề chính mà tác giả nêu lên ở phần mở đầu là gì?
Gợi ý trả lời:
Vấn đề chính mà tác giả đề cập ở phần mở đầu là sự lo ngại về vị thế của văn học trong đời sống văn hóa hiện đại, khi nó đang có nguy cơ bị suy giảm và mất đi tầm ảnh hưởng.
Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 138)
Sự khác biệt giữa xem truyền hình và đọc sách là gì?
Gợi ý trả lời:
Xem truyền hình chủ yếu là tiếp nhận hình ảnh và âm thanh, không yêu cầu người xem phải nỗ lực tư duy. Ngược lại, đọc sách đòi hỏi người đọc phải có sự tập trung, suy ngẫm và vận động trí tuệ để hiểu được nội dung.
Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 138)
Tác dụng của sách là gì?
Gợi ý trả lời:
Sách, thông qua ngôn ngữ, tạo nên nền tảng vững chắc cho sự phát triển trí tuệ. Việc đọc sách giúp rèn luyện khả năng tư duy, vì người đọc phải đầu tư công sức và suy nghĩ để hiểu được nội dung, từ đó phát triển và củng cố trí tuệ.
Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 139)
Các kiến nghị của tác giả liên quan đến đối tượng nào?
Gợi ý trả lời:
Các kiến nghị của tác giả xoay quanh vấn đề liên quan đến sách. Cụ thể, tác giả đề xuất việc hình thành thói quen đọc sách, cải thiện hình thức của sách và tăng cường công tác tuyên truyền để thúc đẩy việc đọc sách.
Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 139)
Những phân tích của tác giả về tác dụng to lớn của văn học là gì?
Gợi ý trả lời:
- Tác giả nhấn mạnh rằng văn học có tác động mạnh mẽ và sâu sắc trong việc giúp con người nhận thức rõ hơn về bản thân. Khoa học có thể giúp chúng ta hiểu về thế giới tự nhiên, xã hội, và con người nói chung, nhưng chỉ có văn học mới có thể khám phá được những chiều sâu tâm hồn và cảm xúc phức tạp của con người.
- Có những tác phẩm văn học khi đọc xong, người ta cảm thấy như vừa được khai sáng: lần đầu tiên họ nhận ra bản chất thực sự của mình, và cả những tiềm năng to lớn mà trước đó họ chưa từng nhận biết.
Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 139)
Những lý lẽ và bằng chứng mà tác giả đã nêu là gì?
Gợi ý trả lời:
- Văn học giúp con người tự nhận thức về bản thân mình. Dẫn chứng: Có những khoảnh khắc khi đọc văn học, chúng ta lần đầu tiên nhận ra con người thật của chính mình, ví dụ như: “người cao thượng không phải là không bao giờ… có những lúc đê tiện”.
- Vai trò của văn học trong việc giáo dục đạo đức: Văn học giúp con người nhận biết cả những điểm yếu và điểm mạnh của mình. Chức năng giáo dục của văn học được minh chứng qua câu nói của triết gia Se-ne-ca: “sự tiếp thu đạo đức” và những tác phẩm cổ điển có giá trị sâu sắc về tâm lý, giúp người đọc phát huy sự tự ý thức.
Câu hỏi 7: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 140)
Vai trò quan trọng của văn học và nghệ thuật là gì?
Trả lời:
- Văn học và nghệ thuật có vai trò định hướng và dẫn dắt, chuẩn bị cho mỗi cá nhân những cuộc hành trình tinh thần đầy ý nghĩa.
- Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc quản lý quá trình thay đổi, hình thành nhân cách bên trong con người.
Câu hỏi 8: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 140)
Văn học nghệ thuật có khả năng giáo dục những năng lực nào khác?
Gợi ý trả lời:
- Văn học nghệ thuật có thể giúp con người khám phá những điều bí ẩn và kỳ diệu mà chỉ có trực giác nghệ thuật mới có thể cảm nhận, vượt qua giới hạn của tư duy khoa học.
- Văn học còn giáo dục năng lực cảm nhận sự thật.
- Nó giúp con người phát triển năng lực cảm nhận nỗi đau của nhân tình.
- Đồng thời, văn học nghệ thuật cũng giáo dục năng lực cảm nhận cái đẹp.
Câu hỏi 9: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Các lý lẽ mà tác giả sử dụng là gì?
Gợi ý trả lời:
- Tác giả chỉ ra rằng con người có thể trở nên quen thuộc với sự dối trá, mập mờ, dẫn đến sự dị ứng khi đối diện với sự thật.
- Ngoài ra, lối sống ích kỷ, chỉ biết đến mình có thể làm con người trở nên dửng dưng trước số phận của người khác.
- Những lý lẽ này được dùng để chứng minh rằng năng lực cảm nhận cái đẹp ở con người ngày càng bị suy giảm.
Câu hỏi 10: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Phần kết luận khẳng định điều gì?
Gợi ý trả lời:
Phần kết luận khẳng định rằng sứ mệnh vĩnh cửu và bao trùm của văn học nghệ thuật là giáo dục năng lực cảm nhận sự thật, cảm nhận nỗi đau của nhân tình, và cảm nhận cái đẹp.
Sau khi đọc
Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Nhan đề “Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hoá con người” cho em biết mục đích và nội dung chính của văn bản là gì?
Gợi ý trả lời:
- Nhan đề của văn bản tiết lộ rằng nội dung chính là về tầm quan trọng của văn học trong việc hình thành và phát triển nhân cách văn hóa của con người.
- Mục đích của văn bản là trình bày và chứng minh, thông qua các lý lẽ và dẫn chứng, về giá trị và tác động sâu sắc của văn học đối với việc xây dựng nhân cách.
Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Hãy nêu nội dung chính của từng phần đã được đánh số trong văn bản trên.
Gợi ý trả lời:
- Phần 1: Tập trung vào một số vấn đề liên quan đến sách, bao gồm vị thế của sách trong xã hội, sự so sánh với các phương tiện truyền thông khác như truyền hình, và cách nâng cao vị trí của sách trong đời sống văn hóa.
- Phần 2: Bàn về tác dụng và các chức năng quan trọng của văn học nghệ thuật trong việc phát triển con người và xã hội.
- Phần 3: Khám phá chức năng và sứ mệnh của văn học nghệ thuật, cùng với những khả năng mà nó có thể phát triển trong con người, vượt qua các lĩnh vực khác.
Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Xác định vấn đề trọng tâm của văn bản (luận đề). Tác giả Hoàng Ngọc Hiến đã phân tích ý nghĩa của vấn đề ấy trong văn bản như thế nào?
Gợi ý trả lời:
- Vấn đề trọng tâm của văn bản là vai trò và chức năng của văn học trong quá trình xây dựng nhân cách con người.
- Tác giả Hoàng Ngọc Hiến đã phân tích ý nghĩa của vấn đề này bằng cách đưa ra các luận điểm cụ thể, sau đó hỗ trợ các luận điểm này bằng những lý lẽ và dẫn chứng thuyết phục. Qua đó, ông giải thích sâu sắc về tầm quan trọng của văn học trong việc phát triển nhân cách và văn hóa của con người.
Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Phân tích các biện pháp làm tăng tính khẳng định và phủ định trong văn bản.
Gợi ý trả lời:
Để tăng cường sự thuyết phục và nhấn mạnh ý kiến của mình, tác giả đã sử dụng một số biện pháp sau:
- Sử dụng từ ngữ và câu văn mang tính khẳng định và phủ định rõ ràng: Ví dụ, trong các câu như “con người không phải lúc nào cũng làm chủ được bản thân mình” hoặc “văn học có tác dụng to lớn và sâu sắc giúp con người hiểu chính mình”, tác giả đã sử dụng các từ như “không”, “không phải” và “có” để tạo nên sự phân biệt rõ ràng giữa các ý kiến được khẳng định và những điều bị phủ định. Việc sử dụng những từ này giúp làm rõ ràng lập luận của tác giả, đồng thời nhấn mạnh các quan điểm được trình bày trong văn bản.
- Giọng điệu dứt khoát và quyết liệt: Tác giả cũng áp dụng giọng điệu mạnh mẽ để khẳng định quan điểm của mình, chẳng hạn như trong các câu “chỉ có văn học nghệ thuật mới soi thấu” hoặc “cần sử dụng truyền hình để tuyên truyền cho sách”. Những câu này không chỉ khẳng định vai trò quan trọng của văn học mà còn thể hiện sự quyết đoán, không chỉ dừng lại ở mức đề nghị mà là sự khẳng định chắc chắn, nhấn mạnh tầm quan trọng của văn học trong đời sống.
Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Em có nhận xét gì về cách lập luận và ngôn ngữ biểu cảm trong văn bản “Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hoá con người”?
Gợi ý trả lời:
- Cách lập luận: Văn bản có lập luận rõ ràng và mạch lạc. Tác giả đưa ra các luận điểm cụ thể, được hỗ trợ bằng những lý lẽ và dẫn chứng thuyết phục. Các câu văn khẳng định và phủ định được sử dụng hiệu quả để làm nổi bật quan điểm của tác giả.
- Ngôn ngữ biểu cảm: Ngôn ngữ trong văn bản giàu cảm xúc, tác giả sử dụng khéo léo các từ ngữ như “vả chăng”, “đành rằng”, “thậm chí” để tăng tính biểu cảm và làm cho nội dung thêm phần sinh động.
Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 141)
Viết một đoạn văn (khoảng 12 – 15 dòng) phát triển ý trọng tâm: “Văn học giúp em cảm nhận được nỗi đau của những kiếp người”.
Gợi ý trả lời:
Văn học không chỉ là nguồn tri thức mà còn là nơi phản ánh những nỗi đau sâu thẳm trong lòng người. Qua từng trang sách, em dần nhận ra những bi kịch cuộc đời, những nỗi đau mà nhiều con người phải gánh chịu. Chẳng hạn, trong tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” của Nguyễn Minh Châu, vẻ đẹp mơ màng của cảnh vật không thể che giấu được những đắng cay của cuộc sống. Người phụ nữ trong câu chuyện chịu đựng sự bạo hành mà không thể thoát ra, đứa con lớn lên trong bạo lực mang theo những tổn thương tâm hồn khó lành. Văn học giúp em cảm nhận sâu sắc những nỗi đau ấy, khiến em đồng cảm và hiểu hơn về những kiếp người gian truân, từ đó thêm trân trọng và yêu quý sự bình yên trong cuộc sống.
Với những hướng dẫn soạn bài Văn học và tác dụng chiều sâu trong việc xây dựng nhân cách văn hóa con người – Cánh diều lớp 12 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.