Hướng dẫn soạn bài Phân tích bài thơ Việt Bắc – Cánh diều lớp 12 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.

Chuẩn bị

Yêu cầu: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 146)

• Xem lại nội dung bài thơ “Việt Bắc” của Tố Hữu và so sánh với bài phân tích của Nguyễn Văn Hạnh.
• Đọc trước văn bản “Phân tích bài thơ Việt Bắc” và tìm hiểu về tác giả Nguyễn Văn Hạnh.
• Tìm đọc thêm các bài phân tích, nhận xét, đánh giá về bài thơ “Việt Bắc” của Tố Hữu.

Gợi ý trả lời:

Liên hệ và so sánh giữa hiểu biết của em về bài thơ và bài phân tích của Nguyễn Văn Hạnh:

• Điểm giống nhau: Cả hai đều nhấn mạnh sự sáng tạo trong kết cấu bài thơ “Việt Bắc,” sự kết hợp hài hòa giữa lối đối đáp truyền thống của ca dao và độc thoại nội tâm. Hình ảnh Việt Bắc trong cả hai cách tiếp cận đều hiện lên rất sống động, chan chứa tình nghĩa và nỗi nhớ đậm đà, sâu sắc. Bài thơ cũng thể hiện chất hùng tráng qua những câu thơ miêu tả cảnh hành quân.
• Điểm khác nhau: Trong bài phân tích của Nguyễn Văn Hạnh, hai nhân vật trữ tình được mô tả có thể hòa làm một, điều này giúp làm rõ hơn sự đổi mới và sáng tạo của Tố Hữu trong việc sử dụng âm hưởng, nhịp điệu, và cách diễn đạt. Bài phân tích còn làm nổi bật nghệ thuật đặc tả hình ảnh Bác Hồ trong thơ Tố Hữu và sự đổi mới trong phong cách thơ của ông.

Về tác giả Nguyễn Văn Hạnh:

• Quê quán: Ông sinh ra ở Điện Thọ, Điện Bàn, Quảng Nam.
• Tiểu sử: Xuất thân từ một gia đình có truyền thống Nho học, ông tốt nghiệp Khoa Ngữ văn tại Đại học Tổng hợp Lomonosov ở Moskva, Nga vào năm 1961. Từ năm 1965, ông đảm nhận vị trí chủ nhiệm bộ môn lý luận văn học.
• Vị trí: Nguyễn Văn Hạnh không chỉ là một nhà lý luận phê bình văn học, mà còn là một nhà văn hóa giáo dục và nhà chính trị – tư tưởng. Ông tham gia tích cực trong các hoạt động chính trị trên lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, và nghệ thuật.
• Tác phẩm tiêu biểu: Một số tác phẩm nổi bật của ông bao gồm “Cơ sở lý luận văn học” (4 tập, 1965-1971), “Suy nghĩ về văn học” (tiểu luận, 1972), “Thơ Tố Hữu, tiếng nói đồng ý, đồng tình, đồng chí” (chuyên luận, 1980, 1985), và “Nam Cao – một đời người, một đời văn” (1993).

Đọc hiểu

Nội dung chính: Văn bản trình bày quan điểm của tác giả về những giá trị và nét đặc sắc của bài thơ “Việt Bắc.” Tác giả nhấn mạnh sự đổi mới và sáng tạo của nhà thơ Tố Hữu, làm nổi bật những điểm độc đáo và nổi bật trong tác phẩm.

Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 147)

Mở đầu, tác giả nêu vấn đề gì?

Gợi ý trả lời:

Mở đầu, tác giả giới thiệu những giá trị nổi bật của bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu, đồng thời khái quát những điểm sáng tạo và độc đáo trong tác phẩm này.

Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 147)

Hình thức nào của bài thơ được người viết chú ý phân tích?

Gợi ý trả lời:

Người viết tập trung phân tích hình thức cấu trúc của bài thơ, đặc biệt chú ý đến lối đối đáp quen thuộc trong văn học dân gian.

Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 148)

Chú ý những lý lẽ và bằng chứng của tác giả.

Gợi ý trả lời:

Tác giả lập luận rằng hai nhân vật trữ tình trong bài thơ hòa quyện vào nhau, thể hiện sự gắn bó sâu sắc. Để chứng minh điều này, tác giả trích dẫn các câu thơ như “Mình là bản thân mình… rơi vào đơn điệu” và kết hợp trích ba câu thơ trong bài Việt Bắc để làm rõ lý lẽ của mình.

Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 149)

Chú ý những nhận xét chủ quan của tác giả bài viết.

Gợi ý trả lời:

Những nhận xét chủ quan của tác giả bao gồm:

• Bài thơ mang đậm đà ý vị, đặc biệt nhờ vào nỗi nhớ.
• Cái nghĩa đậm đà, cái tình thắm thiết là đặc điểm nổi bật trong hồn thơ và giọng thơ của Tố Hữu.

Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 150)

Sự so sánh ở đây nhằm mục đích gì?

Gợi ý trả lời:

Sự so sánh giữa thơ Tố Hữu và ca dao nhằm làm nổi bật sự độc đáo và sáng tạo trong phong cách thơ của Tố Hữu.

Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 150)

Chú ý tính khẳng định trong ý kiến của tác giả.

Gợi ý trả lời:

Tính khẳng định trong ý kiến của tác giả được thể hiện qua đoạn văn: “Nhà thơ đã dựng lên một bức tranh đầy chất thơ, chất nhạc… ung dung, thanh thoát.”

Câu hỏi 7: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Phần 3 nêu và phân tích nội dung gì?

Gợi ý trả lời:

Trong phần 3, tác giả thảo luận về nghệ thuật miêu tả hình ảnh Bác Hồ trong thơ Tố Hữu và sự thay đổi phong cách văn chương của ông trước và sau cách mạng.

Sau khi đọc

Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Qua văn bản “Phân tích bài thơ Việt Bắc”, tác giả Nguyễn Văn Hạnh muốn làm sáng tỏ điều gì? Vấn đề ấy được nêu ở phần nào của văn bản?

Gợi ý trả lời:

• Tác giả muốn làm rõ những nét độc đáo, sáng tạo và đặc sắc trong bài thơ Việt Bắc của Tố Hữu.
• Vấn đề này được nêu rõ ở phần mở đầu của văn bản, khi tác giả khẳng định: “Tố Hữu hoàn thành bài thơ Việt Bắc,… nhịp điệu và ngôn ngữ.”

Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Xác định nội dung chính của các phần được đánh số trong văn bản. Từ đó, nêu các luận điểm của bài viết.

Gợi ý trả lời:

Các luận điểm chính của bài viết:

• Phần 1: Khái quát những điểm độc đáo, sáng tạo và mới mẻ của bài thơ Việt Bắc.
• Phần 2: Phân tích cách thể hiện sự sáng tạo và mới mẻ trong bài thơ Việt Bắc qua cấu trúc, từ ngữ, hình ảnh thơ, âm hưởng, nhịp điệu, cách diễn đạt và ngôn ngữ.
• Phần 3: Đặc tả hình ảnh Bác Hồ trong thơ Tố Hữu và đưa ra kết luận về những nét đổi mới trong phong cách thơ của ông.

Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Người viết phân tích và làm sáng tỏ ý kiến: “Việt Bắc ngọt ngào, đằm thắm, là một bài ca tâm tình, rất tiêu biểu cho hồn thơ, cho phong cách của Tố Hữu.” bằng các lý lẽ và dẫn chứng nào trong phần 2 của văn bản?

Gợi ý trả lời:

Người viết đã làm rõ ý kiến trên bằng các lý lẽ và dẫn chứng cụ thể như sau:

• Tình nghĩa sâu nặng của Tố Hữu đối với đất nước và nhân dân: Tác giả đưa ra dẫn chứng từ một cuộc trò chuyện của Tố Hữu với một nhà nghiên cứu văn học người Pháp, qua đó thể hiện rõ tình cảm gắn bó của ông.
• Sự hòa quyện giữa hai nhân vật trong bài thơ: Dù ban đầu tưởng chừng như hai nhân vật “ta” và “mình” là tách biệt, nhưng khi đi sâu vào phân tích, ta thấy họ thực ra hòa làm một. Điều này thể hiện sự gắn bó sâu sắc giữa người ra đi và người ở lại. Dẫn chứng cụ thể là nhà thơ đã thay thế chữ “mình” bằng chữ “ta” trong một số câu thơ, tạo nên sự hòa hợp tự nhiên.
• Sự đậm đà trong nỗi nhớ: Bài thơ mang đậm ý vị, đặc biệt qua sự thể hiện của nỗi nhớ. Tác giả nhấn mạnh rằng “Cái nghĩa đặm đà, cái tình đằm thắm vốn là sở trường trong hồn thơ và giọng thơ Tố Hữu.” Dẫn chứng được đưa ra qua việc phân tích các câu thơ thể hiện tình cảm sâu nặng trong bài Việt Bắc.
• Thiên nhiên Việt Bắc trong thơ Tố Hữu: Tác giả cũng so sánh cách Tố Hữu viết về thiên nhiên Việt Bắc với lối viết đằm thắm như ca dao, dân ca, và chứng minh điều này qua việc trích dẫn và phân tích những câu thơ miêu tả cảnh sắc núi rừng Việt Bắc trong bài thơ.

Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Nét đặc sắc khi tác giả phân tích phần 3 của văn bản là gì?

Gợi ý trả lời:

Nét đặc sắc trong phần 3 của văn bản chính là cách tác giả miêu tả tinh tế và sâu sắc hình ảnh Bác Hồ trong thơ Tố Hữu.

• Dẫn chứng: Tác giả trích dẫn nhận định của nhà thơ Xuân Diệu, cho rằng đoạn thơ này như một “bức họa” sống động, qua đó làm tăng sức thuyết phục cho phân tích của mình bằng cách viện dẫn ý kiến từ một trong những nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam.
• Tác giả cũng sử dụng nhiều câu văn khẳng định mạnh mẽ như “nhà thơ đã dựng lên một bức tranh đầy chất thơ” và “Hình ảnh, phong độ của Bác ở đây rất mực giản dị,” để nhấn mạnh quan điểm và lập trường của mình, đồng thời thể hiện sự trân trọng và ngưỡng mộ đối với tài năng của Tố Hữu trong việc khắc họa hình ảnh vị lãnh tụ kính yêu.

Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Văn bản “Phân tích bài thơ Việt Bắc” của Nguyễn Văn Hạnh giúp em hiểu thêm được gì về bài thơ này?

Gợi ý trả lời:

Văn bản phân tích của Nguyễn Văn Hạnh đã giúp em khám phá sâu hơn về bài thơ Việt Bắc từ nhiều khía cạnh khác nhau. Em được hiểu rõ hơn về mối tình nghĩa đậm sâu, gắn bó giữa “mình” và “ta” – hai nhân vật trữ tình vốn tượng trưng cho sự kết nối không thể tách rời giữa người ra đi và người ở lại. Em cũng thấy rõ hơn sự sáng tạo của Tố Hữu trong việc sử dụng âm hưởng, nhịp điệu và cách diễn đạt, những yếu tố làm nên nét độc đáo của bài thơ. Đặc biệt, khổ thơ viết về Bác Hồ đã cho em cảm nhận được tài năng khắc họa hình ảnh một cách tinh tế của Tố Hữu, thể hiện sự đổi mới trong phong cách thơ của ông: nghệ thuật cao nhưng lại vô cùng gần gũi, chân thực, chạm đến trái tim của quần chúng nhân dân.

Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 1 – Trang 151)

Dẫn ra một số câu văn thể hiện ý kiến nhận xét, đánh giá chủ quan của người viết khi phân tích bài thơ Việt Bắc.

Gợi ý trả lời:

Dưới đây là một số câu văn thể hiện nhận xét và đánh giá mang tính chủ quan của người viết:

• “Nét đặc sắc cao quý của Việt Bắc chính là ở chỗ nghèo mà chân tình.”
• “Trong bài thơ, cái nghĩa đậm đà, cái tình đằm thắm vốn là sở trường trong hồn thơ và giọng thơ Tố Hữu.”
• “Bài thơ có một ý vị đậm đà, đặc biệt do nỗi nhớ.”
• “Bài thơ Việt Bắc thật sự là một trong những bài thơ hay nhất trong sự nghiệp sáng tác của Tố Hữu và trong nền thơ hiện đại của chúng ta.”

Với những hướng dẫn soạn bài Phân tích bài thơ Việt Bắc – Cánh diều lớp 12 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.