Hướng dẫn soạn bài Đàn ghi ta của Lor-ca – Cánh diều lớp 12 chi tiết, đầy đủ nhất. Thông qua việc thực hành trả lời các câu hỏi trong phần hướng dẫn và bài tập, chúng ta có thể củng cố kiến thức cơ bản về tác phẩm này.
Chuẩn bị
Yêu cầu: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 66)
- Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để áp dụng khi đọc hiểu văn bản này.
- Khi đọc hiểu thơ trữ tình hiện đại, ngoài những yêu cầu chung về đọc hiểu thơ theo đặc trưng thể loại, các em cần chú ý thêm các yếu tố như biểu tượng, tượng trưng, siêu thực…
- Đọc trước bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca, tìm hiểu thêm về nhà thơ Thanh Thảo và nhà thơ, nhạc sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha: Federico García Lorca (1898–1936).
- Đọc phần giới thiệu dưới đây để hiểu thêm về bài thơ:
Đàn ghi ta của Lor-ca được trích từ tập thơ Khối vuông ru-bích – tập thơ thể hiện quan niệm độc đáo của Thanh Thảo về thơ và cấu trúc thơ. Khối vuông ru-bích có nhiều mặt xoay, dù bề ngoài các ô màu có vẻ hỗn loạn nhưng chúng vẫn tuân theo quy luật riêng. Cấu trúc thơ của Thanh Thảo cũng vậy, dù hình thức có vẻ tản mạn nhưng bên trong vẫn có sự gắn kết chặt chẽ. Khi sáng tác, Thanh Thảo đã “thiết lập trật tự” và “quy luật vận hành” cho những liên tưởng phóng túng và tự do. Vì thế, thơ ông tuy có vẻ lộn xộn nhưng được kết dính bằng tư tưởng nghệ thuật và hình tượng thẩm mỹ rõ nét.
Gợi ý trả lời:
Thông tin về tác giả Thanh Thảo:
- Tên khai sinh: Hồ Thành Công, sinh năm 1946.
- Quê quán: Huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi.
- Vị trí và vai trò: Thanh Thảo là một nhà thơ nổi tiếng, được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2001. Ông từng là Phó Chủ tịch Hội đồng Thơ của Hội Nhà văn Việt Nam.
- Phong cách thơ: Thơ Thanh Thảo là tiếng nói của người trí thức với nhiều suy tư về các vấn đề xã hội và thời đại. Ông luôn nỗ lực đổi mới thơ Việt, đào sâu vào cái tôi nội cảm và cách biểu hiện mới mẻ. Thơ ông giàu chất suy tư, mãnh liệt, phóng túng và nhuốm màu sắc tượng trưng siêu thực.
- Tác phẩm tiêu biểu: Những người đi tới biển (1977), Dấu chân qua trảng cỏ (1980), Những ngọn sóng mặt trời (1994), Khối vuông ru-bích (1985), Từ một đến một trăm (1988)…
Thông tin về bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca:
- Xuất xứ: Bài thơ rút từ tập Khối vuông ru-bích, là một trong những sáng tác tiêu biểu cho tư duy của Thanh Thảo.
- Thể loại: Thơ tự do.
- Giá trị: Bài thơ thể hiện nỗi đau và xúc động sâu sắc trước cái chết bi thảm của nghệ sĩ Lorca – một người luôn khao khát tự do, dân chủ và đổi mới nghệ thuật.
Thông tin về nhạc sĩ người Tây Ban Nha: Federico García Lorca:
- Lorca là một nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ nổi tiếng người Tây Ban Nha, người mang trong mình khát vọng tự do và đổi mới nghệ thuật mãnh liệt.
- Ông bị chế độ phản động cực quyền thân phát xít bắt giam và bắn chết. Cái chết của Lorca đã khơi dậy làn sóng phẫn nộ mạnh mẽ trong nhân dân Tây Ban Nha và những người yêu tự do trên toàn thế giới.
Đọc hiểu
Nội dung chính: Bài thơ nói về cái chết bi thảm của một nghệ sĩ và niềm tiếc thương sâu sắc của tác giả đối với những cách tân nghệ thuật của ông. Qua đó, bài thơ thể hiện cảm xúc mãnh liệt và nỗi đau xót trước sự ra đi của người nghệ sĩ tài hoa Lor-ca.
Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 67)
Tiếng đàn trong dòng thơ đầu có gì đặc biệt?
Gợi ý trả lời:
Tiếng đàn trong dòng thơ đầu đặc biệt bởi được miêu tả là “tiếng đàn bọt nước.” Đây không chỉ là âm nhạc mà còn là biểu tượng cho cái đẹp mong manh, dễ tan biến.
Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 67)
Hình tượng Lor-ca trong tưởng tượng của nhà thơ được thể hiện như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Hình tượng Lor-ca hiện lên qua các cụm từ như “hát nghêu ngao,” “bỗng kinh hoàng,” “áo choàng bê bết đỏ,” “bị điệu về bãi bắn.” Hình ảnh Lor-ca xuất hiện đầy đẹp đẽ, là biểu tượng cho niềm tin và khát vọng, nhưng cũng đối lập với cái chết đầy phẫn uất và đẫm máu.
Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 67)
Lor-ca hiện lên như thế nào qua tiếng đàn?
Gợi ý trả lời:
- “Tiếng ghi ta nâu – bầu trời cô gái ấy”: Tiếng đàn ghi ta vang lên như khúc ca về tình yêu của Lor-ca dành cho quê hương, nghệ thuật, con người và lý tưởng.
- “Tiếng ghi ta lá xanh biết mấy – Tiếng ghi ta tràn bọt nước vỡ tan”: Tiếng đàn diễn tả cả vẻ đẹp lẫn nỗi đau trong cuộc đời Lor-ca.
- “Tiếng ghi ta ròng ròng máu chảy”: Đây là biểu tượng cho sự hy sinh, cho cái chết của nghệ thuật và những sáng tạo cách tân bị đè nén dưới chế độ phát xít.
Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 67)
Ý nghĩa của hình ảnh “Lor-ca bơi sang ngang” là gì?
Gợi ý trả lời:
Hình ảnh “Lor-ca bơi sang ngang” tượng trưng cho hành trình của ông từ cõi sống sang thế giới bên kia, nhưng vẫn luôn gắn bó với nghệ thuật. Lor-ca ý thức rõ cái chết đang đến gần nhưng vẫn kiên quyết không từ bỏ con đường nghệ thuật mà ông theo đuổi.
Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Hành động của Lor-ca mang ý nghĩa gì?
Gợi ý trả lời:
- Hành động: Bơi sang ngang, ném lá bùa cô gái Di-gan, ném trái tim mình.
- Ý nghĩa: Lor-ca ý thức rõ về cái chết của mình nhưng không hề sợ hãi, anh dũng đối mặt. Việc ném lá bùa tượng trưng cho sự chấp nhận định mệnh, còn việc ném trái tim thể hiện sự hy sinh để được tái sinh mạnh mẽ hơn, để thế hệ sau tiếp tục con đường cách tân nghệ thuật. Đây chính là chất bi tráng, dũng cảm của Lor-ca.
Sau khi đọc
Câu hỏi 1: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Bài thơ có những đặc điểm gì đáng chú ý về hình thức của các dòng thơ, đoạn thơ?
Gợi ý trả lời:
Đoạn thơ: Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, không bị ràng buộc bởi quy tắc về số câu hay cách gieo vần.
Dòng thơ:
- Các câu thơ có độ dài ngắn khác nhau, tạo nên nhịp điệu linh hoạt và tự do.
- Hầu hết các chữ cái đầu dòng thơ không được viết hoa, tạo nên sự liền mạch và liên kết chặt chẽ giữa các dòng thơ, giúp bài thơ trở nên tự nhiên và liền mạch hơn.
Câu hỏi 2: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Hình tượng Lor-ca đã được nhà thơ khắc hoạ như thế nào qua các chi tiết về tiếng đàn, hình ảnh, từ ngữ và biện pháp nghệ thuật? Từ đó, hãy chỉ ra tình cảm, suy nghĩ của Thanh Thảo về nhà thơ Lor-ca.
Gợi ý trả lời:
Hình tượng Lor-ca được khắc họa qua:
- Tiếng đàn bọt nước: Tượng trưng cho cái đẹp mong manh, dễ tan biến, như cuộc đời ngắn ngủi và đầy biến động của Lor-ca.
- Hình ảnh: “Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt” biểu trưng cho Lor-ca, người anh hùng đơn độc và dũng cảm trên con đường đấu tranh cho sự cách tân nghệ thuật và tự do dân chủ.
- Nghệ thuật đối: “Tây Ban Nha hát nghêu ngao” đại diện cho khát vọng tự do đối lập với “áo choàng bê bết đỏ,” biểu tượng cho sự tàn bạo và độc tài của chế độ phát xít.
- Biện pháp so sánh: So sánh “tiếng đàn” với “cỏ mọc hoang” thể hiện tiếng đàn như linh hồn và trái tim của Lor-ca. Dù Lor-ca đã qua đời, nhưng âm vang từ cuộc đời ông vẫn còn mãi, giống như cỏ hoang không bao giờ bị dập tắt.
- Từ “ném” lặp lại hai lần: Thể hiện sự chấp nhận định mệnh của Lor-ca, ném lá bùa và trái tim mình để được tái sinh, biểu trưng cho sự tiếp nối trong hành trình cách tân nghệ thuật. Đây chính là biểu hiện của tinh thần bi tráng và dũng mãnh của Lor-ca.
Tình cảm và suy nghĩ của Thanh Thảo: Thanh Thảo thể hiện sự tiếc nuối sâu sắc và niềm xót thương mãnh liệt đối với Lor-ca, đồng thời bày tỏ lòng ngưỡng mộ trước nhân cách cao đẹp của ông. Thanh Thảo coi Lor-ca như một biểu tượng của nghệ thuật cao cả và sự hy sinh vì lý tưởng.
Câu hỏi 3: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Hãy chỉ ra yếu tố siêu thực trong bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca và nhận xét về tác dụng của yếu tố này đối với việc thể hiện nội dung, hình thức nghệ thuật của tác phẩm.
Gợi ý trả lời:
Hình ảnh “Giọt nước mắt vầng trăng” là một yếu tố siêu thực, mang nhiều tầng nghĩa. Nó xuất phát từ cái chết đau đớn của Lor-ca, một cái chết bi thảm đến mức vầng trăng – biểu tượng của sự trong sáng – cũng phải rơi lệ. Hình ảnh này còn có thể được hiểu như sự hóa thân và thăng hoa của tâm hồn nghệ sĩ Lor-ca, người mang trong mình tâm hồn cao cả và khát vọng sáng tạo.
Câu hỏi 4: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Có ý kiến cho rằng lời đề từ của bài thơ thể hiện tình yêu say đắm với cây đàn ghi ta, với nghệ thuật của Lor-ca. Nhưng cũng có người nêu suy nghĩ: Lor-ca không muốn nghệ thuật của mình trở thành rào cản ngăn cản sự sáng tạo của những người đi sau. Vì thế, ông mong muốn các thế hệ sau hãy “chôn” nghệ thuật của ông (cùng với ông) để họ có thể bước tiếp. Em chọn cách hiểu nào? Vì sao?
Gợi ý trả lời:
Lời đề từ của bài thơ có thể được hiểu theo cả hai nghĩa:
- Trước hết, đây là di chúc của Lor-ca, người đã cảm nhận được cái chết đang đến gần. Trong lời di chúc này, ông thể hiện tình yêu mãnh liệt với nghệ thuật, mà cây đàn ghi ta là biểu tượng cho sự nghiệp và khát vọng suốt đời của ông.
- Mặt khác, Lor-ca cũng lo ngại rằng một ngày nào đó, nghệ thuật của ông có thể trở thành rào cản cho sự sáng tạo của những người đi sau. Vì vậy, ông mong muốn rằng sự ảnh hưởng của mình sẽ được xóa bỏ, để thế hệ sau có thể tự do vươn lên và sáng tạo. Điều này thể hiện nhân cách cao đẹp và lòng vị tha của Lor-ca.
Câu hỏi 5: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Hãy xác định và phân tích tác dụng của các yếu tố văn hoá dân gian Tây Ban Nha mà Thanh Thảo đã sử dụng trong bài thơ.
Gợi ý trả lời:
Yếu tố văn hoá dân gian Tây Ban Nha:
- Hình ảnh áo choàng đỏ gắt: Đây là biểu tượng quen thuộc trong văn hóa đấu bò tót của Tây Ban Nha, nơi những võ sĩ thường khoác chiếc áo đỏ này khi đối đầu với bò tót. Áo choàng đỏ trở thành biểu tượng cho đất nước và linh hồn Tây Ban Nha. Trong bài thơ, nó thể hiện hình ảnh Lor-ca như một người anh hùng đơn độc, dũng cảm trên con đường đấu tranh cho nghệ thuật và tự do.
- Lá bùa của cô gái Di-gan: Đây là một vật thường được làm bằng giấy, được người Tây Ban Nha tin rằng có khả năng trừ tà, tránh rủi ro và khổ nạn. Hành động ném lá bùa của Lor-ca trong bài thơ biểu thị sự chấp nhận số phận và sự sẵn sàng ra đi, nhường chỗ cho thế hệ tiếp theo tiếp tục con đường cách tân nghệ thuật. Đây chính là biểu hiện của tinh thần bi tráng và dũng mãnh của Lor-ca.
Câu hỏi 6: (SGK Ngữ văn 12 Tập 2 – Trang 68)
Hãy viết một đoạn văn (khoảng 8–10 dòng) thể hiện suy nghĩ của em về một triết lý nhân sinh được đặt ra trong văn bản.
Gợi ý trả lời:
Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca đã khắc họa một cách sâu sắc triết lý nhân sinh về sự cô đơn và khát vọng tự do của con người. Lor-ca hiện lên như một nghệ sĩ dũng cảm, người đã chọn con đường khó khăn để theo đuổi cái đẹp và lý tưởng nghệ thuật, bất chấp sự tàn ác của chế độ đương thời. Sự cô đơn của ông trên hành trình ấy không chỉ là nỗi đau cá nhân, mà còn là biểu tượng cho những người nghệ sĩ đấu tranh vì tự do trong thế giới đầy bạo lực và áp bức. Qua đó, bài thơ thể hiện một thông điệp mạnh mẽ về sự kiên cường, khát vọng sống và cống hiến cho nghệ thuật, bất chấp mọi khó khăn và hiểm nguy. Lor-ca trở thành biểu tượng của lòng dũng cảm và sự bất khuất trong cuộc đấu tranh vì những giá trị nhân văn cao đẹp.
Với những hướng dẫn soạn bài Đàn ghi ta của Lor-ca – Cánh diều lớp 12 chi tiết như trên. Hy vọng sẽ giúp các bạn nắm được những ý chính của tác phẩm này. Chúc các bạn có những bài soạn thật tốt, để thuận tiện trong quá trình tiếp thu bài giảng.