Kỳ thi học sinh giỏi Văn lớp 12 quốc gia không chỉ đòi hỏi kiến thức sâu rộng mà còn yêu cầu khả năng tư duy sáng tạo và lập luận mạch lạc. Trong đó, đề 2 thường mang tính mở, yêu cầu học sinh phân tích, đánh giá hoặc liên hệ các vấn đề văn học – xã hội một cách sâu sắc. Việc nắm vững cách làm đề 2 là chìa khóa giúp học sinh tự tin thể hiện năng lực của mình trong kỳ thi quan trọng này.

Đề 2

Câu 1 (8 điểm):

"Chỉ khi hiểu được chính mình, con người mới có thể hiểu được những người xung quanh và xã hội."

Em hiểu thế nào về ý nghĩa của câu nói trên? Hãy viết bài văn nghị luận xã hội về vấn đề này, trong đó có thể bàn đến tầm quan trọng của việc tự nhận thức, tự khám phá bản thân trong việc hiểu và hòa nhập với xã hội.

Câu 2 (12 điểm):

Phân tích đoạn thơ trong bài "Đồng chí" của Chính Hữu:

“Quê hương anh nước mặn đồng chua
Lúa thất mùa, đói kém triền miên,
Mình anh nơi đây, đầu súng trăng treo,
Đồng chí ơi, ta về ta nhớ những ngày..."

Từ đó, hãy làm rõ những nét đặc sắc trong hình ảnh người lính trong thơ Chính Hữu, đặc biệt là sự tương phản giữa hình ảnh chiến đấu và lòng yêu nước.

Hướng dẫn làm đề 2

Câu 1 (8 điểm)

Mở bài

• Dẫn dắt bằng thực tế đời sống: Con người luôn sống trong tập thể, nhưng không phải ai cũng thực sự hiểu chính mình.
• Giới thiệu câu nói và nêu luận điểm: Việc hiểu bản thân là nền tảng để thấu hiểu người khác và sống hòa nhập với xã hội.

Thân bài

Giải thích câu nói

• “Hiểu chính mình”: Là quá trình nhận thức rõ về điểm mạnh, điểm yếu, cảm xúc, giá trị sống và lý tưởng cá nhân.
• “Hiểu những người xung quanh và xã hội”: Là khả năng thấu cảm, đặt mình vào vị trí người khác, từ đó hành xử đúng mực, góp phần xây dựng cộng đồng lành mạnh.
• Ý nghĩa: Việc hiểu bản thân là điều kiện tiên quyết để hiểu người khác, vì từ sự tự hiểu, con người mới biết cách điều chỉnh bản thân, đồng cảm và gắn kết.

Vai trò và tầm quan trọng của việc hiểu chính mình:

• Giúp con người lựa chọn đúng con đường sống và nghề nghiệp phù hợp.
• Tạo ra sự ổn định tâm lý, biết cách kiểm soát cảm xúc, tránh rơi vào khủng hoảng cá nhân.
• Giúp giao tiếp, ứng xử hiệu quả với người khác, giảm mâu thuẫn, tăng sự đồng cảm.
• Là bước đầu để đóng góp đúng cách, đúng nơi cho xã hội.

Mối liên hệ giữa hiểu bản thân – hiểu người khác – hòa nhập xã hội:

• Người biết rõ mình là ai sẽ dễ dàng xác lập vai trò trong cộng đồng.
• Tự hiểu giúp tránh áp đặt, phán xét người khác và sống khoan dung hơn.
• Người sống hòa nhập là người có bản lĩnh và hiểu được cách thích nghi mà không đánh mất chính mình.

Minh họa bằng ví dụ thực tiễn:

• Những người trẻ thành công thường là những người có quá trình khám phá bản thân sâu sắc.
• Nhiều người không hiểu chính mình dễ dẫn đến mất phương hướng, cô lập với xã hội.

Kết bài

• Khẳng định lại vai trò của việc hiểu bản thân trong cuộc sống hiện đại.
• Mỗi người, đặc biệt là thế hệ trẻ, cần chủ động khám phá chính mình để sống tốt hơn và đóng góp nhiều hơn cho cộng đồng.

Câu 2 (12 điểm)

Mở bài:

• Giới thiệu tác giả Chính Hữu – nhà thơ của người lính, thơ giàu cảm xúc, ngôn từ hàm súc.
• Giới thiệu bài thơ "Đồng chí" – một tác phẩm tiêu biểu viết về tình đồng đội trong kháng chiến chống Pháp.
• Dẫn vào đoạn thơ: Là khúc tâm tình vừa hiện thực, vừa lãng mạn, khắc họa hình ảnh người lính từ đời thường đến chiến đấu.

Thân bài:

Hoàn cảnh và nội dung đoạn thơ:

• Là phần giữa và cuối bài thơ, thể hiện rõ bức chân dung tinh thần của người lính.
• Gợi tả xuất thân nghèo khó và hiện thực chiến đấu gian khổ.

Phân tích chi tiết:

“Quê hương anh nước mặn đồng chua / Lúa thất mùa, đói kém triền miên”:

• Hình ảnh chân thật về quê hương nghèo, gợi liên tưởng đến vùng ven biển, đất đai khắc nghiệt.
• Diễn tả nỗi cơ cực, thiếu thốn – xuất thân của nhiều người lính.
• Gợi sự đồng cảm giữa những người cùng cảnh ngộ, từ đó hình thành tình đồng chí.

“Mình anh nơi đây, đầu súng trăng treo”:

• Hình ảnh đối lập giữa chiến tranh (“đầu súng”) và thơ mộng (“trăng treo”).
• Biểu tượng "trăng treo" thể hiện vẻ đẹp tâm hồn lãng mạn, yêu đời của người lính giữa gian khó.
• Là nét đặc sắc trong thơ Chính Hữu: vừa hiện thực, vừa lãng mạn.

“Đồng chí ơi, ta về ta nhớ những ngày…”:

• Câu thơ như một lời gọi thân thiết, chứa chan cảm xúc.
• Là lời tổng kết mang tính hồi tưởng về tình đồng đội, những tháng ngày gắn bó gian khổ mà nghĩa tình.

Hình ảnh người lính trong thơ Chính Hữu:

• Vừa mang hiện thực nghèo khổ, gian lao, thiếu thốn.
• Vừa giàu tình cảm, gắn bó, đoàn kết sâu sắc trong hàng ngũ chiến đấu.
• Tâm hồn vẫn đầy chất thơ, lạc quan, yêu thiên nhiên và cuộc sống.

Tương phản giữa chiến đấu và yêu nước:

• Hình ảnh người lính không chỉ gắn với bom đạn, mà còn mang vẻ đẹp nhân văn – kiên cường trong chiến đấu, thủy chung trong tình cảm.
• Sự tương phản làm nổi bật chất “người” trong người lính – không khô cứng, mà rất đỗi cảm động và gần gũi.

Kết bài:

• Khẳng định giá trị nghệ thuật và nhân văn của đoạn thơ.
• Hình ảnh người lính trong thơ Chính Hữu không chỉ là biểu tượng kháng chiến, mà còn là biểu tượng đẹp của con người Việt Nam thời chiến.

Việc rèn luyện kỹ năng làm đề 2 trong kỳ thi học sinh giỏi Văn lớp 12 quốc gia không chỉ giúp học sinh nâng cao tư duy mà còn bồi đắp tình yêu với văn chương. Với phương pháp đúng đắn, sự chuẩn bị kỹ lưỡng và tinh thần sáng tạo, mỗi học sinh đều có thể biến đề 2 thành cơ hội khẳng định bản thân và chinh phục đỉnh cao tri thức văn học.